Kvant nazariyasi uchun 3 daqiqadan

 
3 soniyalik fakt
 
 
Maydonning kvant 
nazariyasi tabiatdagi 
barcha kuchlar va barcha 
zarrachalarni yagona 
maydon nazariyasi 
terminlari ostida bayon 
qilishga urinadi. 
Aloqador mavzular: 

 
Korpuskulyar-
to‘lqin dualizmi
 
(27-sahifa) 

 
Kvant 
xromodinamikasi
  
(136-sahifa)

Kvant gravitatsiyasi
 
(140-sahifa)
Mulohaza uchun 3 
daqiqa: 
 
Maydonning kvant 
nazariyasi juda katta 
masofalarda ta’sir 
qiluvchi kuch bo‘lmish - 
gravitatsiya kuchining 
mohiyatini ilmiy-
mantiqiy izchillik bilan 
bayon eta olganicha 
yo‘q. Gravitatsiyaning 
ham maydon 
nazariyasida mukammal 
ifodasi bizning 
olamimizdagi barcha 
kuchlar va 
zarrachalarning yagona 
nazariya ostida 
birlashtirish imkonini 
bergan bo‘lar edi. Bu esa 
bizga «Umumiy 
universial nazariya», 
yoki, tabiatdagi barcha 
narsa uchun yalpi tadbiq 
qilsa bo‘ladigan 
«Yagona nazariya»ni 
barpo qilish imkonini 
berishi mumkin edi. 
Agar fizik olimlar shu 
ishni uddalashsa, fanda 
yangi inqilob bo‘lishi 
turgan gap. 
Biografiyalar uchun
3 soniyadan: 
Martinus 
Veltman 
(1931) 
Golland fizigi. MKN 
ning asoschilaridan 
biri.
Gerard T’Xooft
(1946) 
Golland fizigi. Kuchsiz 
yadroviy o‘zaro ta’sir 
tabiatini tadqiq qilgan.
Yerni Quyosh 
shamolidan himoya 
qiluvchi magnit 
maydonining tabiatini 
MKN orqali bayon 
qilish mumkin.

---

---

Kvant elektrodinamikasi asoslari
Kvant elektrodinamikasi (KED) o’zida 
XIX-
asrda Jeyms Klark Maksvell tomonidan ishlab 
chiqilgan mumtoz elektrodinamika tamoyillari bilan, 
kvant mexanikasi qonuniyatlarini, hamda, maxsus 
nisbiylik nazariyasining xulosalarini birlashtiradi. 
Mumtoz elektrodinamika nazariyasida yorug‘lik va 
radioto‘lqinlar singari elektromagnit nurlanishlar 
oqimlarining 
tabiati 
elektromagnit 
maydoni 
tushunchasi orqali ifodalanadi; lekin, ushbu nazariya 
elektr zaryadi tashuvchisi bo’lmish elektron va 
yorug‘lik zarrasi bo’lmish fotonning kashf etilishidan 
ancha avval barpo qilingan edi. Kvant mexanikasi esa 
fotonlar va elektronlarning o’zini qanday tutishini 
juda yaxshi tushuntirib bera oladi; lekin u 
elektromagnit 
maydonlari 
tabiatini 
mumtoz 
elektrodinamika singari muvaffaqiyat bilan ochib 
bera olmaydi. Shuningdek, elektronlarning atom 
yadrosi 
atrofidagi 
orbitalardagi 
harakatlanish 
tezliklarini 
ham 
mukammal 
tushuntirib 
bera 
olmasligidadir. Chunki, elektron yadro atrofi 
orbitasida deyarli yorug‘lik tezligiga yaqin 
tezliklarda harakatlanadi va aynan shu omil, kvant 
mexanikasi tushunchalarini nisbiylik nazariyasi 
xulosalari bilan to’ldirish lozimligini taqozo qiladi. 
Bunday murakkab masalaning yechimini esa kvant 
elektrodinamikasi (KED) taqdim qiladi. KEDning 
poydevorlari Pol Dirak tomonidan o’sha mashhur 
tenglama orqali qo’yilgan edi. Chunki, Dirak 
tenglamasida ilk bora ham kvant mexanikasi va ham 
nisbiylik nazariyasi xulosalari umumlashtirilgan. 
Lekin, Dirak tomonidan ilmiy taxmin qilingan 
fenomen – tabiatda antimoddaning mavjudligi 
haqidagi g’oya ilm-fanda yangi katta bir muammoni 
yuzaga 
keltirdi. 
U 
zarra 
va 
antizarraning 
annigilyatsiyaga uchrashi imkoniyatini paydo qilardi 
va o‘z navbatida bu jarayon boshqa xil ko‘plab 
kombinatsiyalarni yuzaga keltirib, boshqa turdagi 
zarralarni paydo bo’lishiga olib kelishi kerak edi. 
Dirak, ushbu muammoni o’rganish jarayoni mutlaqo 
yangi ilmiy yo’nalishni - kvant elektrodinamikasi 
nazariyasini shakllantirishni talab qilishini yaxshi 
tushungan va annigilyatsiya orqali paydo bo‘ladigan 
yangi zarralar haqida aynan ushbu nazariya 
tushuntirish berishini aytgan edi. Shu tariqa, ilm-
fanda kvant elektrodinamikasi fani paydo bo’ldi.