Raqamli texnologiyalar va xalqaro baholash

---

UDK 370.12:681.142.37 
RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR VA XALQARO BAHOLASH 
DASTURLARI INTEGRATSIYASINI TA’LIM TIZIMIDAGI AHAMIYATI 
Axmadaliyev Murodjon Ulug’bek o‘g’li
Nizomiy nomidagi Toshkent davlat
pedagogika universiteti o‘qituvchisi. 
[e-mail] 
Annotatsiya:
Ushbu maqolada xalqaro baholash dasturlari haqida so‘z 
yuritiladi, o‘quvchilar bilimlarini hayotda qay darajada qo‘llay olishlari, 
pedagoglarni kompetensiyaviy yondashuvga asosan bilimlarini rivojlantirish, 
pedagoglarning egallagan bilim, ko`nikma va malakalari orqali xalqaro baholash 
dasturlariga 
tayyorgarlik 
ko‘rish, 
iqtidorli 
o‘quvchilarning intellektual 
potensialining muntazam rivojlanishiga shart-sharoit yaratishlari haqida so‘z 
yuritiladi. 
Kalit 
so‘zlar:
Baholash, 
raqamli 
texnologiyalar, 
raqamlashtirish, 
raqamlashtirilgan formatdagi mahsulotlar, axborot texnologiyalari, dolzarb 
masalalar, islohotlar, iqtisodiy o‘sish, yetuk mutaxassislar. 
XXI asrga kelib butun dunyoda, barcha sohalarda raqamli texnologiyalar jadal 
sur’atlarda rivojlanib, aqlbovar qilmaydigan yangiliklar yaratilmoqda. Bugun 
jamiyatda raqamli texnologiyalarning ahamiyati tobora ortmoqda. Ularning keng 
joriy qilinishi va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish masalalari hozirgi zamonda har 
bir davlat uchun jiddiy hayotiy masalaga aylangan. XXI asrni o‘zida iqtisodiyotda, 
ishlab chiqarish sohalarida, qishloq xo‘jalik sohasida, qolaversa, ta’lim sohasida 
ham juda katta raqamlashtirish ishlari olib borilyapti. Ushbu amalga oshirilayotgan 
ishlar, avvalo, insonlar uchun amalga oshirilayotganligini ta’kidlash joiz. Raqamli 
texnologiyalar kirib kelishi bilan insonlar mehnati unumdorligi oshib bormoqda.
Ta’lim sifati va samaradorligini oshirish yo‘lida xorijiy ilg’or tajribalarni 
o‘rganish, xalqaro standartlarni ta’lim tizimimizga joriy etish hamda raqamli 
texnologiyalardan keng foydalanish ta’lim-tarbiya jarayonida ham muhim 

---

ahamiyatga ega. Ta’lim tizimida ham yuqori natijalarga erishish uchun, albatta, 
raqamlashtirilgan formatdagi mahsulotlardan foyladanish kerak. Raqamli 
texnologiyalar ta’lim sohasida ko‘plab ijobiy natijalar berishini xalqaro tajribalardan 
ham ko‘rib turibmiz. Ta’lim tizimiga tadbiq etilayotgan zamonaviy texnologiyalar 
avvalo, ta’lim sifatini yangi bosqichga olib chiqishga xizmat qilishi kerak.
Endilikda TIMSS tadqiqotida ham raqamli formatga, eTIMSS ga o‘tishga 
e’tibor qaratilganligi sababli matematika qamrov doirasi yangilangan bo‘lib, qog’oz 
shaklidagi topshiriqlardan raqamli (kompyuter) shakldagi topshiriqlarini baholashga 
o‘tiladi. Bundan ko‘zlangan maqsad kompyuter yordamida baholashning 
afzalliklaridan foydalanish bo‘lib, bu o‘z navbatida, qo‘llash va mulohaza yuritish 
mazmun sohalarida baholashning yangi va takomillashtirilgan metodlarni 
yaratilishiga olib keladi [3, 16-b]. 
Matematika va tabiiy fanlar qamrov doiralarini kengroq qamrab olish uchun 
eTIMSS tadqiqotiga PSI deb tanilgan muammolarni hal qilish va tadqiqotchilikka 
oid innovatsion topshiriqlar qo‘shimcha ravishda kiritiladi. PSIlarda real olam va 
laboratoriya sharoitlari simulyatsiya qilinadi, bunda o‘quvchilar matematik 
masalalarni hal qilish va ilmiy tajribalar yoki tadqiqotlarni o‘tkazish uchun amaliy 
ko‘nikmalar va mazmun sohasiga oid bilimlarini qo‘llashlari va integratsiya 
qilishlari mumkin. Dastlabki tajriba sinovlariga ko‘ra, o‘quvchilar PSIni qiziqarli va 
ruhlantiruvchi deb hisoblashgan. Shuningdek, PSI yordamida o‘quvchilarning 
muammolarni hal qilishlari yoki tadqiqotni amalga oshirish yo‘llarini raqamli 
formatda kuzatish imkoniyati bo‘ladi. Muammolarni hal qilish jarayonida o‘quvchi 
qo‘llagan qaysi yondashuv muvaffaqiyatli yoki muvaffaqiyatsiz ekanligi haqidagi 
ma’lumotlarini o‘rganish ta’lim berishni yaxshilashga yordam beradigan 
ma’lumotlarni tadqim etishi mumkin. eTIMSS ga o‘tishni qo‘llab-quvvatlash 
maqsadida IEA Gamburg test topshiriqlarini yaratish, tarjima va tarjimani 
verifikatsiya qilish, baholashni o‘tkazish, ma’lumotlarni kiritish va ballarni 
hisoblashda operatsion samaradorlikni oshirish uchun eAssessment tizimini ishlab 
chiqmoqda [3, 11-b]. 

---

TIMSS dasturi doirasidagi topshiriqlar endilikda raqamli tarzda berib 
borilishini inobatga olib boshlang’ich sinf o‘quvchilarini ham kompyuter 
savodxonligini oshirib borishimiz zarur. O‘quvchilarning aqliy salohiyatlari yuqori 
bo‘lishi mumkin lekin texnik tomonlama topshiriqlarni qanday bajarishni bilmasalar 
bu albatta yakuniy natijalarga salbiy ta’sir ko‘rsatmay qolmaydi. O‘quvchilar 
berilgan topshiriqning javobini, qanday ishlanishini bilsalar lekin raqamli formatda 
berilgan topshiriqlarni kompyuterda qanday qilib belgilashni tushunmasalar bu 
TIMSS dasturida yuqori natijalarga erisha olmaslikdan dalolat beradi. Bu 
muammoni yechimi sifatida boshlang’ich sinflarda o‘tiladigan texnologiya 
darslarini zamon talablaridan kelib chiqqan holda kompyuter texnologiyalarini 
o‘rgatishga qaratish lozim. Hozirda o‘qitilayotgan texnologiya darslari 
o‘quvchilarni mehnat sevarlikka o‘rgatishda ahamiyati katta hisoblanadi. Shuni 
inobatga olgan holda texnologiya darslariga qo‘shimcha soatlar ajratgan holda 
o‘quvchilarni kompyuter texnologiyalari bilan ishlashga ham o‘rgatish zarur. 
O‘quvchilar qo‘l mehnati orqali bajargan topshiriqlarini endilikda kompyuterlarda 
ham bajarib ko‘rsalar ularda zamonaviy kasblaridan hisoblangan IT texnologiyalarni 
o‘rganishga qiziqish uyg’onishi tabiiy. Daraxt nihol ekanida egiladi deb bejizga 
aytishmagan. 
TIMSS dasturi kelajakda to‘liq raqamli formatda o‘tkaziladigan bo‘lsa 
o‘quvchilarda shu jarayonga moslashish ko‘nikmalarini shakllantirib borish kerak. 
Hozirgi kunda ta’lim sohasida raqamli texnologiyalarni bilmaslik insonni bir qanotli 
qushga oxshatib qo‘yadi. Bir qanotli qush albatta ko‘klarga ucha olmaydi.
Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, qanday soha bo‘lishiga qaramay, barcha 
sohalarda raqamli texnologiyalarni qo‘llash yuqori samadorlikka erishish uchun eng 
to‘g’ri yo‘ldir. Zamonaviy rivojlangan davlatlarda aholi uchun qulayliklar yaratish 
maqsadida barcha yo‘nalish bo‘yicha mamlakat uchun dolzarb sohalardan biri 
bo‘lgan qishloq xo‘jaligini raqamlashtirish jarayonida,
 
davlat boshqaruv 
organlarida, shahar qurilishida, tadbirkorlikda, tibbiyotda hamda ta’lim sohasida 
bo‘ladimi, albatta, raqamli texnologiyalarni keng qo‘llagan holda faoliyat olib 
borilmoqda va bu o‘z samarasini ko‘rsatmoqda. Raqamli texnologiya insonlar 

---

hayotiga shunday chuqur kirib bormoqdaki, hatto insonlar hayotlarini undan ayro 
tasavvur etolmaydilar. Bunday texnika va texnologiyalar insonga shunday 
imkoniyat yaratmoqdaki, bitta buyruq tugmasi orqali bir vaqtning o‘zida bir nechta 
ishlarni bajarish ikoniyatiga ega bo‘lmoqda. Bunday ish unumdorligi bo‘lgan joyda 
albatta rivojlanish bo‘ladi.