1-mаvzu: k I r I sh

 
 
 

---

25 
Nazorat savollari: 
1. Normativ — texnik xujjatlarga nimalar kiradi? 
2. Andazalarni tayyorlash uchun kanday jixrzlar ishlatiladi? 
3 Sifati tekshirilgan gazlamalar kanday saklanadi? 
4 Gazlamalarni k;oldik,siz bichishning qanday usullari bor? 
5 Tushash stollari ustida k,anday operatsiyalar bajariladi? 
6. Bichishning kanday usullari bor? 
7. Kontaktsiz bichish usullariga nimalar kiradi? 
7- mavzu: Kiyim detallarini ulash usullari. Yelimlash va payvandlash 
usullari 
Reja: 
1.
Kiyim detallarini ulash usullari
. 
2.
Kiyimlani yelimlash 
3.
kiyimlarni payvandlash usullari va jihozlari 
Tikuvchilik sanoatida yelimli materiallar kiyim detallariga uqa qo`yish, detalg` 
chetlarini pi-shiqlash (baxyaqator yuritilmaga-nida yolg`on qaviq o`rniga), yoqa, 
manjet, yeng uchiga qotirma yogshsh-tirish, kiyim etagini bukib yopishtirish, bort 
qotirmalarini tay-yorlash, cho`ntak qopqoq, yoqa va shu kabilarni yelimlab yig`ishda 
ish-latiladi. 
Uqa va qotirmalarga ishlatila-digan material (xom surp yoki noto`qima 
gazlama)ni bir tomoniga P-54, P-548, P-12 (6/66) yelimi surkab yopishtiriladi. 
Yuviladigan kiyimlar (erkaklar va ayollar ko`ylagi, bluzkalar) uchun ishlatiladigan 
qotirmalarga yuqori bosim ostida olingan polietilen ishlatiladi. Bundan tashqari, 
yelim ip, o`rgimchak uya tipidagi yelim material ishlatiladi. 
Tikuvchilik korxonalariga yelim materiallar rulonlarda keltiriladi. 
Uqabop yelim gazlamani 300, 301, 302 artikuldagi oq surp gaz-lamaning bir 
tomoniga yirikligi 0,16—0,5 mm bo`lgan P-54 yoki P-12 (6/66) yelim kukuni qoplab 
tayyorlanadi. Bunda 1 m2 gazlamaga 25—30 g yelim sarflanadi. Yelimlangan 
joyning ajralishga bo`lgan qarshiligi 8 N/sm ga teng. Uqabop gazlamani 6—14 mm 
kenglikda qirqib olinadi va old bo`lak bort chetlariga, cho`ntak og`ziga va boshqa 
joylarga qo`yib, detallarni cho`zishdan saqlash uchun ish-latiladi. 
Yelim qoplangan qotirmalik materiallar zig`ir tolali gazlamaning bir tomoiiga 
yirikligi 0,4—0,8 mm bo`lgan P-54, P-12 (6/66) yelim kukuni qoplab hosil qilinadi. 
Bunda 1m2 gazlamaga 25—30 g yelim kukuni sarflanadi. Yelimlangan joyning 
ajralishga bo`lgan qarshiligi 5 N/sm dan kam bo`lmaydi. Bu materiallar ust 
kiyimning yoqa, bort, yeng uchi va boshqa joylariga qo`yiladigan qotirma sifatida 
ishlatiladi. 

---

26 
Yarim jun va yengil jun gazla-malardan tikiladigan kiyimlarning detallari 
shaklini turgun-lashtirish uchun yirikligi 0,4— 0,5 mm bo`lgan P-548 yoki P-12 
(6/66) yelim kukuni nuktalar tar-zida qoplangan qotirmalik gazlamalar ishlatiladi. Bu 
materiallarning 1 m2 ga 15—25 g yelim kukuni sarflanadi. Yelimlangan joy-ning 
ajralishga bo`lgan qarshiligi 2,5 N/sm dan kam bo`lmaydi. Ayollar va erkaklar 
ko`ylaklari-ning yoqa, manjetlariga qotirma sifatida nuqtalar tarzida poli-etilen 
qoplangan qotirmali gaz-lama yoki 548- poliamid smolasi shimdirilgan qotirmalar 
ishla-tish tavsiya etiladi. Qiyim detal-larini turg`unlashtirvsh, ularning tashqi 
ko`rinishi va sifatini lx-shilash uchun ularga yelimli Malar yopishtiryladi. 43- rasM-
da qiz bolalar palg`tosining de-tallariga yelim qotirma yopishti-rilishi tasvirlangan. 
Yelim qotir-malarni pressda yopishtirish pa-rametrlari 19-jadvalda berilgan. 
Kiyim detallariga ishlov berib turg`unlashtirish texnika va tex-nologiyaning 
yangi yo`nalishi bo`-lib, to`rridan-to`g`ri turg`unlashti-rksh usuli deyiladi. Bu usulda 
su-yuqlik fazasidagi polimer ara-lashma kiyim detallarining tes-kari tomoniga 
sepiladi. Yelim aralashmasi bir necha sekund .is-siq ta`sir ettirish natijasida qotadi. 
Tug`ridai-to`g`ri 
turg`un-lashtirish 
texnologiyasini 
qo`llash 
tikuvchilik 
korxonalaridagi qo`- 
shymcha qotirmalarny detalga yopishtirish operatsiyalariga hojat qoldirmaydi, 
har bir kiyimga sarflanadigan 0,5 m5 gacha qotir-ma gazlama tejab qolinadi. 
Yelim ip — 0,3—0,5 mm qalin-likdagi yakka ip bo`lib, P-548, P-12 (6/66) 
poliamid smolasidan olinadi. Yuviladigan kiyimlar uchun ishlatiladigan yelim ip 
yuqo-ri bosimda olinadigan polizti-lendan tayyorlanadi. Bu yelim ip-ning surpga 
yopishgan joyiping ajralishga qarshiligi 30 N/sm dan kam bo`lmaydi. Uni cho`zish 
yo`li bilan turg`unlashtirib, uning hamma joyida bir xil qalinlik-ka erishiladi. 
- 
19- jadval 
Yelim qotirmalarni yopishtirish parametrlari 
Vlim 
Presslash kuchi,
MPa 
Pressning 
temperatu-rasi, °S 
Preqslash 
1L1YuMLIGI
, 
sek 
P-548, P-54: 
yengil gaz-lamalar 
0,1 - 0,5 
150 — 160 
20- 40 
urta, qa-lin gazlaialar 
0,3 — 0,5 
150— 160 
20 40 
P-12 A. KR: 
yeyagnl gazlamalar 
0,1 - 0,2 
130—140 
15 — 30 
o`rta va qalin gazlamalar 
0,3 - 0,5 
130 — 140 
15 - 30 
Yelim ip bortlar, yoqa chetlari, cho`itak qopqoq chetlari, kiyim eta-gini 
ko`rinmaydigan qilib puxta-lashda ishlatiladi. Buning uchun detalg` ziylarini 
ko`klashdan ol-din chok haqi tomoniga yoki etakning bukish haqi tomoniga oddiy 

---

27 
choklash mashinasining mokisiga yelim ip o`rab, baxyaqator yuritiladi. Keyin detalg` 
ziyi yoki bukish haqi ko`k-langandan keyin dazmollapayotgan- , da (pressda yoki 
dazmolda) yelim nd asosiy detalga yopishadi. 
O`rgimchak uya tipidagi noto`qima yelim material — P-548, P-12 (6/66) 
poliamid slimlarning erit-masidan olingan tolalar yokn yuqo-ri bosimda olingan 
polietilen tolalar bir-biri bilan tartibsiz chalishganidan hosil bo`lgan poto`-qima 
material. 'Materialning eni 0,6—0,9 m, 1m" ning massasi 25— 60 g, tolalarning 
yo`g`onligi 25— 45- 10~6 mkm ga teng. 
Bu yelim material kiyim etak-larini, yeng uchini bukib yopishti-rishda 
ishlatiladi. Yelim materi-al oldin universal mashinada de-talga ulanadi, keyin detalg` 
bukib ko`klanadi va presslanadi. 
P-548, P 54 va P-12 (6/66) yelimlar har xil ximiyaviy toza-lashlarga chidamli 
bo`lib, suvga chidamliligi juda past, ayniqsa, qaynatilganda tez ajralib keta-di. 
Shuning uchun yuviladigan va ayniqsa qaynatiladigan kiyim-larga yuqori bosimda 
olinadi-gan polietilen yelimlar ishlati-ladi. 
Detalg` qirqimlari va ziylari (bort, yoqa, kesim va boshqa detalg` va uzellar) ni 
mahkamlashda ish-latilayotgan, aerodinamik usul bi-lan shakllantirib, P-548, PA-6/ 
/66/610 poliamid smolasining eritmasidan olingan o`rgimchak uya tipidagi yelim 
material eng pers-pektiv ximiyaviy materialdir. 
Bu materialni qo`llash natija-sida detalg` ziylari va qirqimla-rini maxkamlash 
operatsiyalarida ish unumdorligi oshadi, mahsulot sifati yaxshilanadi. Bunday yelim 
materialni ishlatish uchun maxsus uskunalar kerak bo`lmaydi. 
Yelimlab ulangan joyning sil-jishga pishiqligi katta, ajra-lishga gshshiqligi 
ancha kam. Masa-lan, P-548 yelim smolasi asosida tayyorlangan 0,3 mm 
yo`g`onlikdagi yelim ip bilan gazlamani yopishti-rishda siljish pishiqligi 15 N/sm 
bo`lsa, 0,5 mm yo`g`onlikdagi yelim ip qo`llanganda siljish pishiqli-gi 81 N/sm 
bo`ladi, bunda yelimlab yopishtirilgan chok pishiqligi ip bilan tikilgan chok 
pishiqligidan qolishmaydi (ipak ip bilan tikylgan chokyyng PYShIK.LIGI 76—88 
N/sm). 
Ulanayotgan kiyim detallari egi-luvchan bulishi, k.attik. bulmasli-gi kerak. 
Bunday kursatkichga ip bilan ulashda erishiladi. Yelim bilan biriktirilgan detallar-
ning k.attik.ligi yelim sifatiga, surtish k.alinligiga, k,otirma material k,alinligiga, 
biriktirilgan yelimiing strukturasiga (si-dirga yoki nuk.tali biriktirilgan-ligiga) borlik. 
buladi. Agar adip K.aytarmasini klavish operatsiyasida k.otirmaga sidirra k.ilib 
(plyonka shaklida) yelim yopishtirilsa, de-talning biriktirilgan joyi ip bilan 
k.avilgandan 5 marta k.attik buladi. 
Kqotirma gazlamalarga nukdali yelim kukuni k.oplangan bulsa, biriktirilgan 
joyning kattikligi ip bilan biriktirilgan detalning qattik.ligiga teng buladi. 
Yelim plyonka — termoplastik polietilen yelimdan tayyorlanadi-gan material. 
Bu materialni max-sus mashinada 3—6 mm kenglikda kesib olinadi, keyin 
ulanadigan detallar chetiga maxsus MPP-1 yoki PPT-2 mashinasida yopishtnriladi. 
Keyin yelim plyonka yopishtirilgan detalg` — pidjak yoki palg`to yok.a-si, yeng 
uchi, chuptak k.opk.ori va xr-kazo yarim avtomat apparatda yigiladi. 44-, 45- va 46- 
rasmlar-da uzellarni yelimlab yirish yarim avtomat apparatlari tasvirlan-gan.

---

28 
Dozirgi paytda erkaklar palg`-tosi yengining uchini, ort bulak ke-simlarini 
yirish uchun GPKS-R, GPKSp, GPKSl yarim avtomat presslar ishlatilmoqda. Bu 
press-larda ishlov beriladigan joyga k.otirma rulondan, yelim ip esa raltakdan 
avtomatik tarzda uza-tib turiladi. Ishlanayotgan detallar ning >qamma joylari bir 
vatst-da fak.at yarim avtomatda baja-rilsa, detallarni yelimlab ulash effektiv buladi. 
Yelimlab 
ulash 
usuli 
detallar 
va 
umuman 
kiyimlarni 
tikishli 
mexanizatsiyalashtirish va avtomat-lashtirishga imkon beradi. 
Kylgan chokyyng PYShIK.LIGI 76—88 N/sm). 
Ulanayotgan kiyim detallari egi-luvchan bulishi, k.attik. bulmasli-gi kerak. 
Bunday kursatkichga ip bilan ulashda erishiladi. Yelim bilan biriktirilgan detallar-
ning k.attik.ligi yelim sifatiga, surtish k.alinligiga, k,otirma material k,alinligiga, 
biriktirilgan yelimiing strukturasiga (si-dirga yoki nuk.tali biriktirilgan-ligiga) borlik. 
buladi. Agar adip K.aytarmasini klavish operatsiyasida k.otirmaga sidirra k.ilib 
(plyonka shaklida) yelim yopishtirilsa, de-talning biriktirilgan joyi ip bilan 
k.avilgandan 5 marta k.attik buladi. 
Kqotirma gazlamalarga nukdali yelim kukuni k.oplangan bulsa, biriktirilgan 
joyning kattikligi ip bilan biriktirilgan detalning qattik.ligiga teng buladi. 
Yelim plyonka — termoplastik polietilen yelimdan tayyorlanadi-gan material. 
Bu materialni max-sus mashinada 3—6 mm kenglikda kesib olinadi, keyin 
ulanadigan detallar chetiga maxsus MPP-1 yoki PPT-2 mashinasida yopishtnriladi. 
Keyin yelim plyonka yopishtirilgan detalg` — pidjak yoki palg`to yok.a-si, yeng 
uchi, chuptak k.opk.ori va xr-kazo yarim avtomat apparatda yigiladi. 44-, 45- va 46- 
rasmlar-da uzellarni yelimlab yirish yarim avtomat apparatlari tasvirlan-gan.
Dozirgi paytda erkaklar palg`-tosi yengining uchini, ort bulak ke-simlarini 
yirish uchun GPKS-R, GPKSp, GPKSl yarim avtomat presslar ishlatilmoqda. Bu 
press-larda ishlov beriladigan joyga k.otirma rulondan, yelim ip esa raltakdan 
avtomatik tarzda uza-tib turiladi. Ishlanayotgan detallar ning >qamma joylari bir 
vatst-da fak.at yarim avtomatda baja-rilsa, detallarni yelimlab ulash effektiv buladi. 
Yelimlab 
ulash 
usuli 
detallar 
va 
umuman 
kiyimlarni 
tikishli 
mexanizatsiyalashtirish va avtomat-lashtirishga imkon beradi. 
TERMOPLASTIK MATERIALLARNI PAYVANDLASh 
Tikuvchilik korxonalarida kiyim tikishda polivinilxlornd k.oplangan 
materiallar kup ishlatilmok,-da. Bu materiallarning asosi ip gazlama, sun`iy va 
sintetik tola-li material yoki trikotaj polotno bulib, -uning ustiga polivinilxlo-;id 
tsoplangan buladi. Bundam tashqari, plyonka shaklidagi materiallar qam ishlatiladi. 
Bu ma-teriallarni ip bilan ulashda choklar uncha pishik, chikqmaydi va suv 
utkazuvchan buladi. Ularni yelimlab ulab bulmaydi, chunki issits pressda presslash 
mumkin emas. Bundam tashk.ari, yelimning \oja-ti yuk., chunki termoplastik plyon-
kalar va polivinilxlorid kop-langan materiallarning uzi termoplastik xususiyatga ega. 
Shuking uchun bu materiallardan kiyimlar tayyorlashda payvandlab ulash 
Ochik. k.irk.imli bukma payvand 
chok (56- rayem, b) bort cheti, yok.a chetiga ishlov berishda, kiyim eta-gini va 
yeng uchini bukib paivandlashda ishlatiladi. 
Ochik. k.irk.imli tsuyma payvand chok (56- rayem, v) suv utkazmay-digan 
kiyimlarning yelka, yon, yeng va boshk.a k.irk,imlarini birikti-rish uchun ishlatiladi. 

---

29 
V. G. Fe-denyukniig ma`lumotiga kura, ochik. qirqimli quyma payvand chok 50— 60 
min suv ostida bulganda qam suv'utkazmaydi (ip bilan tikilgan quyma chok 0,29—
1,57 min dan keyin suv utkazadi). 
Vir kirkimi yopik. quyma payvand chok (56- ras:*;, g) ochik. k.ir-qimli k,uyma 
payvand chokdan bir-muncha pishik,roq va chiroylirok, bulgani uchun uni 
termoplastik qoplamali qamma materiallar-ning asosiy detallarini birikti-rib 
paivandlashda ishlatish tav-siya etiladi. 
Tutashtirma payvand chok (56-rasm, d) ostki yok.a, adip bulakla-rini biriktirib 
paivandlashda ishlatiladi.