Бухгалтерия ҳисоби назарияси

11.1-жадвал 
Марказий банкнинг қайта молиялаш ставкаси
Марказий банкнинг қайта молиялаш ставкаси (фоизда)
01.01.2014 — 31.12.2014 10 
01.01.2015 – .... 9 
01.01.2011 — 31.12.2013 12 
15.07.2006 — 31.12.2010 14 
21.12.2004 — 14.07.2006 16 
05.07.2004 — 20.12.2004 18 
10.09.2003 — 04.07.2004 20 
16.07.2003 — 09.09.2003 24 
01.01.2002 — 15.07.2003 30 
01.07.2000 — 31.12.2001 24 
01.06.2000 — 30.06.2000 27,6 
01.05.2000 — 31.05.2000 28,8 
01.04.2000 — 30.04.2000 30 
01.01.1998 — 31.03.2000 36 
01.11.1997 — 31.12.1997 30 
01.01.1997 — 31.10.1997 39,6 

---

124 
01.08.1996 — 01.12.1996 48 
01.07.1996 — 31.07.1996 60 
01.08.1995 — 30.06.1996 84 
01.07.1995 — 31.07.1995 120 
20.03.1995 — 30.06.1995 300 
01.02.1995 — 19.03.1995 250 
01.10.1994 — 31.01.1995 225 
02.05.1994 — 30.09.1994 150 
Республикамизда барқарор иқтисодий ўсиш суръатлари ҳамда Марказий 
банк томонидан қатъий монетар сиёсатининг юритилиши, ўз навбатида, 
мамлакатимизнинг пул ва молия бозорларидаги фоиз ставкалари 
динамикасида, жумладан, тижорат банкларининг кредитлари ва депозитлари 
бўйича ҳамда банклараро кредитлар бўйича фоиз ставкаларида ўз аксини 
топмоқда. Хусусан, 2015 йил давомида аҳоли ва хўжалик юритувчи 
субъектлар даромадининг ошиши ҳисобига республикамиздаги молия 
институтлари ресурс базасининг кенгайиши банклараро пул бозоридаги 
ресурслар таклифининг кўпайишига ва ўз навбатида, молиявий ресурслар 
нархининг арзонлашишига сабаб бўлмоқда. 
11.2. Иқтисодиётни эркинлаштириш шароитида пул маблағлари ва 
ташкилотлар ўртасида ҳисоблашишлар ҳисобининг вазифалари. 
Хўжалик юритувчи субъектларда пул маблағлари ҳисобини тўғри ва 
аниқ ташкил қилиниши ҳамда уни такомиллаштириш бугунги куннинг 
долзарб вазифаларидан бири ҳисобланади. 
Хўжалик юритувчи субъектнинг бухгалтерияси, одатда, барча тўлов ва 
ҳисоб-китоб муомалаларини амалга оширади ҳамда ушбу муомалаларни 
қонунларга мувофиқ, ўз вақтида ва тўғри расмийлаштириш устидан 
назоратни амалга оширади. 
Иқтисодий 
категорияга 
амал 
қилувчи 
ҳар 
бир 
мамлакат 
ривожланишининг асосий воситаларидан бири пул бўлиб, бозор 
иқтисодиётига ўтиш ва унда иш юритишда унинг ўрни ва аҳамияти янада 
ошиб боради. 
Барча мулкчилик шаклидаги корхоналарнинг пул маблағлари, хоҳ у ўз 
маблағи бўлсин, хоҳ қарзга олинган бўлсин, кассада сақланувчи пул 
қолдиқлари ва оборотда фойдаланиладиган тушумнинг бир қисмидан 
ташқари, унинг банкдаги ҳисоб-китоб счётида сақланиши лозим. Банк 
корхонанинг ҳисобварақларидан пулни ўтказиш ва бериш тўғрисидаги ҳамда 
банк қоидалари ва банк билан корхона ўртасидаги шартномада кўзда 
тутилган бошқа муомалаларни ўтказиш ҳақидаги фармойишларини 
бажаради. 
Ҳисоб-китоб муомалаларини банк орқали ўтказиш корхоналарнинг 
ўзлари белгилаган иш ҳақи фондларига, хизмат сафарлари ва хўжалик 
харажатлари лимитларига риоя қилишларини ҳар томонлама назорат қилиш, 
корхонанинг давлат бюджети билан солиқлар, йиғимлар бўйича ўз вақтида 
ҳисоб-китоб қилишини, мол етказиб берувчиларнинг ҳисобварақлари ва 
тўлов талабномаларига ўз вақтида ҳақ тўлашни кузатиб бориш, корхонага 
турли мақсадлар учун, муайян таъминот ҳисобидан ссудалар бериш ва 

---

125 
мазкур ссудаларнинг белгиланган муддатда қайтарилишини кузатиш ва 
ҳоказолар имконини беради. 
Бош бухгалтер хўжалик юритувчи субъект раҳбари билан биргаликда 
қуйидагиларни таъминлаши керак: келиб тушаётган барча пул 
маблағларининг тўлиқ ҳисоби, шунингдек, бошқа хизматлар раҳбарлари 
билан биргаликда дебиторлик қарзларини ундириш ва кредиторлик 
қарзларини узиш, тўлов интизомига риоя этиш, пул маблағлари, тўловлар 
бўйича ўзаро ҳисоб-китоблар ва мажбуриятлар ҳолатини белгиланган 
муддатларда инвентарлаш, амалдаги қонунчиликка мувофиқ ундириш 
мумкин бўлмаган, даъво қўзғаш муддати ўтиб кетган қарзларни бухгалтерия 
балансларидан ўчириш. 
- хўжалик юритувчи субъектнинг пул маблағларини самарали бошқариш
мақсадлари учун керакли ахборот билан таъминлаш;
- нақд пулсиз ҳисоб-китобларни тартибга солувчи меъёрий ҳужжатлар
талабларига риоя этган ҳолда нақд пулсиз ҳисоб-китобларни ўз вақтида
амалга ошириш;
-
ҳисоб
регистрларида
тўлов
ва
ҳисоб-китоб
муомалалари
пул
маблағларининг мавжудлиги ҳамда ҳаракатини тўлиқ ва тезкор акс эттириш;
- нақд пул маблағларидан хўжалик юритувчи субъектда ишлаб чиқилган
лимитлар ва сметаларга мувофиқ фойдаланишнинг амалдаги қоидаларига риоя
қилиш;
- пул маблағлари ва ўзаро ҳисоб-китоблар ҳолатининг инвентарланишини
ташкил этиш ҳамда белгиланган муддатларда ўтказиш, дебиторлик ва
кредиторлик қарзларини узиш муддатлари ўтиб кетишига йўл қўймаслик;
- кассада, банклардаги ҳисоб-китоб, валюта ва бошқа счётларда пуллар
мавжудлиги ва тўлиқлигини назорат қилиш;
- пул ресурсларининг ҳаракат оқимини башорат қилиш ва пул маблағларининг
ҳаракат оқимини мақбул ҳолга келтиришни тартибга солиш бўйича тегишли
бошқарув қарорларини тайёрлаш.
Бухгалтерия ҳисоби олдида пул маблағлари, тўловлар, ҳисоб-китоблар 
ва кредитларни ҳисобга олиш борасида қуйидаги