Бухгалтерия ҳисоби назарияси

 
6.4. Инвентаризация ҳақида тушунча ва натижасини 
расмийлаштириш
Корхонада мавжуд бўлган мулклар сақланишини таъминлаш, улар 
назоратини яхшилаш мақсадида юритилаётган ҳисоб маълумотларининг 
нечоғлик ҳақиқийлиги, тўғрилигини текшириш мақсадида инвентаризация 
ўтказилади. Корхонадаги мулклар деганда, асосий воситалар, номоддий 

---

85 
активлар, ишлаб чиқариш захиралари, тайёр маҳсулот, товар, пул маблағлари 
ва бошқа молиявий активлар тушунилади. Корхонанинг молиявий 
мажбуриятлари ҳам инвентаризация қилиниб, бундай мажбуриятларга 
кредиторлик қарзлари, банк кредитлари, олинган қарзлар киради. 
Инвентаризация моддий қийматликларни бут сақланишини назорат 
қилишдир.
15
Корхоналарда йиллик ҳисобот тузилиб, бундаги маълумотлар албатта, 
ҳақиқий маълумотлар асосида акс эттирилган бўлмоғи лозим. Бу шарт 
бажарилиши учун ҳам корхона инвентаризацияси ўтказилмоғи шартдир. 
Инвентаризация корхона маблағини текшириб, рўйхатга олиш ва 
олинган маълумотларни ҳисоб маълумотлари билан таққослаш демакдир. 
Ёки инвентаризация хўжалик маблағлари ва уларнинг ташкил топиш 
манбалари, хўжалик жараёнларини бухгалтерия ҳисоби ҳужжатларига асосан 
қайта рўйхатдан ўтказишдир. 
6.4-расм. Инвентаризациянинг асосий мақсадлари 
Корхона маблағлари асосан ҳисбот йилининг 1 - октябридан кейин 
инвентаризация қилинади, бунга сабаб йиллик ҳисобот маълумотлари 
ҳақиқийлигини таъминлашдир. Аммо қуйидаги ҳолатларга ҳам эътиборни 
қаратмоқ зарур: кутубхона фондлари 5 йилда бир марта, йирик силжимай- 
диган асосий воситаларни 3 йилда бир марта, озиқ-овқат товарларини бир 
йилда 2 марта, кассадаги нақд пуллар эса ҳар ойда инвентаризация қилинади. 
Инвентаризация ўтказилиш даврига кўра режали ва режасиз (тўсатдан) 
амалга оширилади. 
Ҳозирги даврда корхоналарга берилган мустақиллик уларнинг ҳамма 
фаолиятларида ўз аксини топмоқда. Шулар жумласидан, инвентаризация 
ўтказиш муддати ва объекти кўрсатилган рўйхат ҳам корхона раҳбарияти 
томонидан мустақил равишда йил бошига тузилади. Бу рўйхатга биноан, 
корхонада доимо амалиётда бўладиган инвентаризация комиссия аъзолари 
таркиби ҳам тузилган бўлади. Юқоридаги маълумотлар акс эттирилган 
инвентаризация ўтказиш рўйхати корхона раҳбари томонидан тасдиқланади. 
15
Barry Elliot, Jamie Elliot. Financial accounting and reporting. (ISBN 978-1-292-08057-4) London, 2015. 17 
th Edition. 509 p. 

---

86 
Инвентаризация ўтказиш ҳақидаги рўйхат бўйича амалга ошириладиган 
инвентаризация режали ҳисобланади.
Режасиз инвентаризация эса қуйидаги ҳолларда ўтказилади: 
1) моддий жавобгар шахс ўзгарганда; 
2) моддий жавобгарликнинг бригада усулида; 
а) 50 % бригада аъзолари ўзгарганида; 
б) бригада бошлиғи ўзгарганида; 
3) ёнғин, табиий офатлар рўй берганда, улар тугатилган заҳоти; 
4) ўғирлик ҳақида маълумот олинган заҳоти; 
5) мулкчилик шакли ўзгарганда;