Bbk 3. (2) A 91 Atanyýazow S

ajy
, adigine, 
komurat, saruu, çerik saýak taýpalarynda 
ajybek
, goňratlarda 
ajy, aşy
, 
altaýlaryň (altaý-kižileriň) düzüminde oçy diýen urug atlary duş gelýär. 
Bular biziň 
ajy
diýen taýpa-tirelerimiziň gadymy garyndaşlarydyr.
Taryhdan mälim bolşy ýaly, türkmenler baryp irki orta asyrlarda, ýagny 
Beýik Türk Kaganatynyň gülläp ösen döwürlerinde Altaý, Mongoliýa, 
Hytaý, Yssykköl, Talas-Çu etraplarynda häzirki köp sanly türki 
halklaryň ata-babalary, şol sanda gyrgyzlar, altaýlar bilen goňşulykda 
ýa-da gatyşyp ýaşapdyrlar. Ýöne X-XI asyrlardan (ýagny seljuklaryň 
günbatara ýörişinden) soň olaryň hersi bir tarapa göçüp, aralary 
has uzaklaşypdyr. Emma ajy, aç etnonimleri olaryň bilelikde oturan 
eýýamynda döräp, bu halklaryň şol zamanda biri-biri bilen ýakyn etnik 
gatnaşykda bolandygyndan, gatyşandygyndan habar berýär.
Indi 
ajy, aç
etnonimleriniň manysy barada käbir çaklamalary 
ýatlalyň. Gazak alymy A.Abdyrahmanow gazak halkynyň düzümindäki
ajy, aşýy
diýen urugyň adyny aşina diýen gadymy türki taýpanyň ady 
bilen baglanyşdyrýar we onuň adynyň manysyny “taýpabaşy daýy”,
“ene tarapdan dörän tirebaşy” diýip düşündirýär. Beýle düşündiriş bilen 
ylalaşmasak-da, A.Abdyrahmanowyň 
ajy, aşy
etnonimleriniň öz köküni 
gadymy aşina diýen türki taýpa diremegini unasyň gelýär. Eger bu 
pikir dogry bolsa, onda bu etnonim aslynda Mongoliýa ýa-da Hytaýyň 
çäklerinde döräp, özi-de gadymy türkleriň totemistik ynanjy, yrymy, 
gözýetimi, ýagny dürli haýwanlary özlerine howandar hasaplamagy 
bilen baglanyşykly ýüze çykan bolsa gerek, çünki 
aşina ýa-da açina
diýen at mongollaryň “möjek, böri” manylaryndaky
şino, çino
sözünden 
we hytaýlylaryň 
a
-sözüňiň goşulmasyndan (prefiksden) emele gelipdir 
(a-şino-aşina). Türki halklarda möjegiň totem, eý görülýän howandar 

---

28
haýwan hasap edilýändigi we bu janaweriň dürli halklar arasyndaky 
kulty barada