Innovatsiyalar vazirligi toshkent kimyo-texnologiya instituti

Narxga bog`liq bo`lgan raqobat 
sotuvchining ustunligi mavjud (talab taklifdan 
yuqori va xaridorlar o`rtasidagi raqobat kuchli) bo`lgan bozorlarda sof raqobat ustun 
bo`lgan (bir xil mahsulot ishlab chiqaruvchilar soni ko`p) sharoitlarda, talabning 
o`zgarishi sust bo`lgan hollarda va kapitalning harakatlanishi unchalik yuqori bo`lmagan 
sharoitlarda qo`llanadi. Raqobat kurashining narx bilan bog`liq usuli samaradorligi 
yuqori emas, chunki raqobatchilar xuddi shu tarzda darhol o`z tovarlari narxini 
tushirishlari mumkin.

---

12 
Bundan tashqari, narx bilan o`ynash moliyaviy barqarorlikka imkon bermaydi, 
korxonani rejalashtirish va boshqarishni qiyinlashtiradi. Hozirgi sharoitlarda narx bilan 
bog`liq bo`lgan usulni qo`llash ayniqsa, yangi bozorlarga kirib borishda (masalan, yangi 
bozorga kirib borishda yaponlar narxlarni o`rtacha 10%ga kamaytiradilar) davom 
etmoqda. Biroq narxlarning pasaytirilishi bo`lajak foyda va rentabellik darajasi aniq 
hisoblab chiqishni talab qiladi (narxlarning pasaytirilishi daromadning o`sishiga olib kela 
oladimi yoki yo`qmi, shuni aniqlash kerak). 
Hozirgi rivojlangan bozor sharoitlarida raqobatning narx bilan bog`liq bo`lmagan 
usuli – o`z tovarini raqobatchilarning o`xshash tovarlaridan ajratib ko`rsatish, unga 
xaridor uchun o`ziga xos bo`lgan xislatlar berish, texnik xizmat ko`rsatish darajasini 
oshirish, tovarlarni sotishning ilg`or shakllarini rivojlantirish, firma faoliyatining 
funktsional jihatlari va tuzilmasini takomillashtirish, xaridorlar so`rovlarining o`ziga 
xosligini hisobga olish kabilar afzal ko`rilmoqda. Buning uchun raqobatchilar yangi 
tovarlar chiqarish, ularni takomillashtirish, sifatini oshirish, turli xil qo`shimcha xizmatlar 
va sotuvdan keyingi xizmat ko`rsatish kafolatini taklif qilishdan foydalanadilar. Narx 
bilan bog`liq bo`lmagan raqobatda nisbatan moliyaviy barqarorlik ta`minlanadi va bu 
korxonani samarali boshqarishga imkon beradi.
Raqobatning narx bilan bog`liq bo`lmagan usuli samaradorligi yuqoriro q, chunki 
raqobatchilar javob tariqasidagi xatti-harakatarni narx bilan bog`liq bo`lgan raqobatdagi 
kabi tezlik bilan amalga oshira olmaydilar. Shuning uchun ham narx bilan bog`liq 
bo`lmagan raqobatni samarali raqobat deb ham atashadi. Narx bilan bog`liq b o`lmagan 
raqobat usuli narx bilan bog`liq bo`lgan raqobatga nisbatan ko`proq kuch va moliyaviy 
xarajatlar sarflanishini talab qilsada, muvaffaqiyatga erishilgan hollarda bu xarajatlar 
to`la oqlanadi. Firmaning maqsad va imkoniyatlaridan kelib chiqqan holda raqobatli 
xulq-atvorning quyidagi variantlaridan biri tanlab olinishi mumkin: 
1)
yangi mahsulot, texnologiya, sotuv usullari, servis va reklamani yaratish; 
2)
yangilik yaratganlardan qisqa muddatda kam xarajatalr bilan «nusxa ko`chirib 
olish»; 
3)
erishilgan yutuqlarni sifatni oshirish, assortimentni kengaytirish kabi yo`llar bilan 
imkon qadar uzoq vaqt saqlab turish. 

---

13 
Firmaning ma`lum bir bozor segmentlariga xizmat ko`rsatishga moslashib olishi 
qoidaga ko`ra boshqa bozor segmentlarini yo`qotish yoki ularda muvaffaqiyatga erishish 
imkoniyatlarining pasayishi hisobiga erishiladi. SHunga asosan quyidagi raqobat 
strategiyalaridan biri belgilab beriladi:
Cheklangan raqobat strategiyasi
— raqobatli kurash strategiyasi yuqori sifatli, tor 
ixtisoslashgan mahsulotlarni cheklangan miqdorda ishlab chiqarishdan iborat. 
Lokal raqobat strategiyasi
— raqobatli kurash strategiyasi bozorning kichik (lokal) 
hajmli ehtiyojlarini maksimal darajada chuqur qondirishni nazarda tutadi. Ushbu 
strategiyaga amal qiluvchi kichik firmalar samarali asbob-uskunalar, ilmiy-texnik 
loyihalar va maxsus sohada bilimlarga ega bo`lmaydi.