Gidrogeologiya va injenerlik geologiyasi asoslari

4.3.1.  GIL  TOG‘  JINSLARI
Gil tog‘ jinslari kattaligi 0,01 mm dan 0,05 mm, hatto undan ham
mayda bo‘lgan zarralardan tashkil topgan bo‘lib, ona tog‘ jinslarining
(yoshi  jihatidan  qari,  qattiq  jinslar)  kimyoviy,  fizik,  organik  nurash
jarayonlariga uchrab yemirilishi, oqar suv, shamol muzliklarning surilish
harakatlari yordamida qulay joylarga  (daryo vodiylariga, dengiz, ko‘l
havzalariga, ularning qirg‘oqlariga) keltirib cho‘kindi holatida yotqizilishi
va bundan keyingi diogenez jarayonida paydo bo‘ladi.
Gil jinslari o‘zlarining granulometrik tarkibiga, g‘ovakligiga, zich-
ligiga, jipslashish darajasiga qarab o‘z navbatida bo‘shoq lyoss va lyossi-
mon jinslarga hamda jipslashgan sof gil, alevrolit, argillitlarga ajratiladi.
Gil  va  bo‘shoq  gil  jinslari  cho‘kindi  tog‘  jinslari  ichida  eng  ko‘p
tarqalgani hisoblanib. L.B.Ruxinaning ta’kidlashicha, hamma cho‘kindi
jinslarning 60% ga yaqini ana shu jinslarga to‘g‘ri keladi.
1 
Agar  tog‘  jinslarini  tashkil  qiluvchi  donalar  o‘lchami  2  mm  dan  katta  bo‘lsa,
geologiyada  psefitlar  (grekcha — toshcha),  2  dan  0,1  mm  gacha  bo‘lsa,  psammitlar
(grekcha — qum),  0,05  dan  0,1  mm  bo‘lsa,  alevrolit  (grekcha — un),  agar  0,005  mm
dan  kichik  bo‘lsa,  pelitlar  (grekcha — gil)  deb  yuritiladi.
4.3-rasm. Poleozoy davri jinslarini yemiri-
lishi  va  ularni  ustiga  neogen-to‘rtlamchi
davr  cho‘kindi  tog‘  jinslarini  yotqizilishi
sxemasi: a —