O„zbekiston tarixi kafedrasi

5-mavzu: Qadimgi davrda Qashqadaryo vohasida din va otashparastlik 
Maqsad: 
Talabalarda mavzu bo‗yicha teran tushunchalar hosil qilish. 
Kutilayotgan natija: 
Talabalar o‗tilayotgan mashg‗ulot mavzusini chuqur bilib olishlari, mavzu 
doirasida mustaqil fikr-mulohazalarini bayon eta olishlariga erishish.
Material va jihozlar: 
Qo‗llanmalar, topshiriqli kartochkalar, mavzuga oid manba va adabiyotlar 
ko‗rgazmasi, rasmlar, doska, bo‗r.
 
I. Tashkiliy qism: 
Talabalarni mashg‗ulotga jalb qilish: Mavzu yuzasidan qisqa axborot berish.
Talabalarning mavzuga oid fikr-mulohazalarini tinglash.
II. O'tilgan ma‟ruza mavzusini takrorlash: 
Ilgarigi o‗tilgan mavzuni qisqa takrorlash, frontal 
so‗rab – bilish -blitz yoki mavzu bo‗icha savol va topshiriqlarni talabalarning og‗zaki javoblarini 
tinglash shaklida o‗tkaziladi. 
 
III. Yangi mavzu rejasi: 
1.
Qashqadaryo vohasida dastlabki diniy e‘tiqodlarning vujudga kelishi.
2.
Qashqadaryoda zardushtiylik dinining keng tarqalishi.
3.
Qashqadaryoda diniy marosim, e‘tiqodlar va urf-odatlar.
4.
Avesto Qashqa vohasida. Avesto haqida Qashqadaryo tarixi manbalarida.
Yangi mavzu bayoni: 
Ibtidoiy xalqlarda o‗z qabilalariga asos solgan deb hisoblagan hayvon yoki o‗simliklarga 
e‘tiqod qilish, topinish; totemni o‗ldirish, iste‘mol qilish ta‘qiqlangan, hayvon, o‗simlik va baliq 
nomi bilan yuritilgan qabilalarning totem shakli solingan ramzi bo‗lgan. Ayrim totemlar ham 
yaxshilik, ham yomonlik timsoli bo‗lgan. Macalan, ilon totem jonivor sanalib, u tashqi 
ko‗rinishidan o‗q ilonga o‗xshash tosh tumor O‗zbekiston tarixi muzeyida saqlanmoqda. U 
Farg‗ona vodiysining So‗x qishlog‗idan topilgan va miloddan avvalgi 2 – ming yillikka oiddir.
Ajdodlarmiz ma‘naviy hayotidagi dastlabki diniy e‘tiqodlar zaminida asta – sekin butun 
Turon hududi bo‗ylab keng tarqalgan dinlar vujudga kelgan. Zardushtiylik, buddizm, yahudiylik 

---

150 
va xristianlik kabi dinlar ana shular jumlasidandir. Bu diniy qarashlar ajdodlarimizning tabiat va 
jamiyat voqea – hodisalariga munosabatlarini o‗zida aks ettirgan. 
Miloddan avvalgi birinchi ming yillikda Markaziy Osiyo xalqlari orasida otashparastlik 
keng yoyilgan. Bundan Qashqa vohasining nufusi ham mustasno emas. Zardushtiylik vohaning 
quyi qismida, kushoniylar ta‘sirida bo‗lgan Naxshab va uning mulklarida amalda bo‗lgan. Biroq 
aytish joizki, qadim zamonlarda ajdodlarimiz nimalarga sig‗ingan, qaysi dinga e‘tiqod qilgan, bu 
haqda aniq ma‘lumotlar yetarli emas. Qashqadaryoning qadimiyatga taalluqli bo‗lgan 
yodgorliklarini o‗rganish, topilgan osori atiqalarning xos jihatlarini tahlil etish o‗tmishda 
yashagan ajdodlarimizning mafkurasi va dunyoqarashlari haqida ozmi-ko‗pmi tasavvur beradi. 
Naxshab – Yerqo‗rg‗on shahrida olib borilgan qadimshunoslik tadqiqotlari bu joyda 
ibodatxona majmuasini ochishga muvaffaq bo‗ldi. Ibodatxona majmuasi shaharning markazida 
joylashgan va katta hajmga ega. Ibodatxonaning sharqiy qismidagi marosimlar xonasi 25x13 m 
o‗lchamni tashkil etadi. 
Ibodatxona miloddan bir necha asr avval vujudga kelib, milodning V-VII asrlariga qadar 
yashashda davom etgan. Ibodatxona o‗z tarixida besh qurilish davrini kechirgan. Uning o‗rni 8 m 
chuqurlikda kavlanganda qadimiy madaniy qatlamga yetilgan. Undan hayvonlar suyaklari va 
sopol buyumlar topilgan. Bu ashyolar milodgacha bo‗lgan V asrga taalluqli deb aniqlangan. 
Sopol idishlar ibodatxonalar uchun an‘anaviy bo‗lgan jom va xumlardan iboratdir. Naxshab 
ibodatxonasini mufassal o‗rgangan qadimshunos olim R.H.Sulaymonovning ta‘kidlashicha, bu 
madaniy qatlam ibodatxonaning 1-qurilish davriga, ya‘ni miloddan avvalgi VI-V asrlarga 
daxldor.