Neftni atmosfera sharoitida qayta ishlash qurilmalarida yuqori haroratli sharoitida metallarning korroziyalanishini tadqiq qilish

(H
2
S - li korroziyani esga oling !)
Umuman bu sharoitlarni ikkiga ajratish mumkin: 
- Oltingugurt birikmalari bo'lmagan sharoitida korroziyalanish ochiq havoda 
metallarning yemirilishi singari bo'lib, aksariyat hollarda metall sirtida yupqa oksid 
pardasining hosil bo'lishi umumiy holda korroziyani sekinlashtiradi. Bu 
jarayonlarning tezligi kislorod molekulalarning va metall ionlarining oksid parda 
orqali diffuziyalanishiga bog'liq bo'ladi. 
- Oltingugurt birikmalari bo'lgan sharoitda korroziyalanish tezligi yuqori bo'ladi. 
540 
o
C gacha haroratda ishlaydigan jihozlarning SO
2
, SO
3
ta'sirida yemirilishi 
unchalik katta bo'lmay, undan yuqori haroratda haroratning ortishi SO
2
ta'sirida 
yemirilishini kuchaytiradi. 760 
o
C da uglerodli va kam legirlangan po'latlarning 
korroziyasi havodagi yemrilishdan ikki baravar tez sodir bo'lib, SO
3
ta'siridagi 
korroziyalanish SO
2
ta'siridagiga nisbatan shiddatli kechadi. 
SO
2
, SO
3
, CO
2
va suv bug'lari hosil bo'lgan sharoitdagi korroziyalanish ayniqsa 
xavflidir. Tarkibida oltingugurt ko'p saqlagan yonilg'i (yengil distillyat 
yonilg'ilar)ning yonish maxsulotlari shunday agressiv muhit hosil qiladi. Oltingugurti 
ko'p yonilg'ilarning yonish maxsulotlari ta'siriga tarkibida nikel ko'p saqlagan 
qotishmalar chidamsizdir. Masalan, 08X 18N10T va X 23 N18 austenitli po'latlar 800 
o
C da 100 soat davomida tarkibida 0,31, 0,41 va 0,96% C bo'lgan distillyat yonilg'isi 
maxsulotlari ta'sirida 0,79 , 0,87 va 1,04 mg/m
2
hamda 0,49, 0,61 va 0,70 mg/m
2
massa o'zgarishiga uchragan. Yonilg'i maxsulotlari tarkibida SO
2
miqdorining ortishi 
bilan korroziya tezligi ortib borishining sababi metall siritida SO
2
ning diffuziyasiga 
imkoniyat beradigan FeS df Ni
2
S
3
tarkibli sulfid qavatlarning hosil bo'lishidir. 
Yuqori haroratli sharoitda gaz korroziyasining ro'y berishiga yonilg'i yonish 
rejimining buzilishi (havo, yonilgi nisbati) ham sabab bo'ladi, chunki yetarli kislorod 
bo'lmagan sharoitda (2%dan 0,2%ga yetganda) vodorod sulfid gazi ko'p hosil 
(0,013dan 0,066% gacha) bo'ladi. Uning ta'sirida metallarning ochiq sirti ham kul 
ostidagi qismi ham korroziyalanadi. Pechlarning alangani qaytaradigan "ekran" 
(to'siq)lari, ichki qismi sirtida turli dog'simon yemirilishlar shunday yuzaga keladi. 
Kislorod miqdorining yonuvchi aralashmada kamligi metall siritida vodorod sulfid 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
December 2021 / Volume 2 Issue 12
www.openscience.uz
181

---

ta'sirini kuchaytiruvchi "qurum qavati" hosil qilib, (masalan, 12X1MF po'lat) 
metallar, yemirilishini yanada oshiradi. 
Tarkibida S, Na, V saqlagan mazut asosidagi yonilg'ilar yonish maxsu-lotlari 
ta'sirida korroziya kulsimon qoldiqlar ta'sirida ro'y beradi. Bu korroziya turi ko'pgina 
V va Na saqlagan yonilg'ilar ishlatilganda (vannadiyli korroziya) sodir bo'ladi. Bu 
korroziyaning asosiy sababchisi yonish natijasida hosil bo'lgan V
2
O
5
ning temir va 
uning oksidi bilan ta'sirlashuvidir:
3V
2
O
5
+ 4Fe → 3V 
2
O
3 
+2Fe
2
O
3
; 
V
2
0
5
+ Fe
2
O
3 
→ 2FeVO
4
hosil bo'lgan vannadiy (II) oksidi yonish jarayonidagi 
kislorod ta'sirida; 4V
2
O
3
+ 4O
2
→ 4V
2
O
5
qaytadan agressiv muhit hosil qiladi. 
Mazut yonilg'ilarining korroziyalovchi yonish maxsulotlari qatoriga natriy sulfat 
ham kiradi. Uning ta'sirida metall sulfidli - oksidlovchi (Fe
3
O
4
+ FeS) 
korroziyalanishga uchraydi, uning tezligi korroziya muhitda SO
3
miqdori ortishi bilan 
ortadi 
Yonish maxsulotlari tarkibida V
2
O
5
va Na
2
SO
4
ning birgalikda hosil bo'lishi 
korroziyalanishni juda tezlashtirib yuboradi. Shu sababli neft yonilg'ilarning 
korrozion aktivligi V/Na nisbati bilan baholanadi.V/Na =13/1 ya'ni 87% V
2
O
5
va 
13% Na
2
SO
4
bo'lganda korrozion agressivlik yuqori qiymatga yetadi. Bu 
korroziyalanishga alyuminiy bilan legirlangan po'latlar kam uchraydi. Sulfidli - 
oksidli korroziyalanishga xrom bilan legirlangan po'latlar chidamli bo'ladi. 
Yuqori haroratli korroziyaga qarshi himoya choralari. Korroziyaning bu turiga 
qarshi kurashda turli usullardan foydalaniladi. Ular qatoriga quyidagilar kiradi : 
1.Ishlatiladigan jihozlarning konstruktsion xususiyatlarini yaxshilash. Buning 
uchun po'latlarning turli tarkiblari tanlanib, asosan kam uglerodli, kam legirlangan 
perlit va austenit hamda xrom nikelli (12X1MF, 12X18 N12T, 12X2MFSR) 
po'latlardan yasalgan uskunalardan foydalaniladi. Shu bilan birgalikda austenitli 
xrommarganetsli (DI 59 va DI 50) va sixromal (6- 24 % C
2
, 1% Al, 1% Si ) o'tga 
chidamli quvurlar yasaladigan po'latlar (12R72, 15% C
2
, 15% Na) korroziyaga 
chidamli po'latlar (AISI -310, 25% C
2
, 20% Ni) pechning pastki radiatsiyali qismlari 
tarkibida 9% C
2
saqlagan perlit po'latlaridan yasalishi maqsadga muvofiqdir. 
Shuningdek qayta ishlanadigan neft tarkibini yaxshilash (yoki neytrallash H
2
S, 
RCOOH lar miqdorini kamaytirish) bilan uning kislotalilik ko'rsatgichini kamaytirish 
kerak.