O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi toshkent moliya instituti

 
 
Byudjet hisobining axborot tizimlari haqida tushuncha va ularning turlari 
G‘aznachilik organlari mehnat samaradorligini oshirishning sharoitlaridan biri ular 
barcha darajadagi axborot ta’minotida istiqbolli va samarali tizim yaratish 

---

hisoblanadi. Axborot majmuyini ishlab chiqish yagona metadologik-asosida olib 
borilib, nafaqat miqdoriy ko‘rsatkichlar - soliq to‘lovlar soni, davlat byudjetidan 
mablag1 oluvchilar soni, balki hududlaming jami moliyaviy va kommunikatsion 
ifrastrukturasi rivojlanishiga ham hisobga oluvchi o‘xshash loyihaviy yechimlardan 
foydalaniladi. G‘aznachilik organlarining majmuyi bank tizimi bilan uyg‘unlikda 
nafaqat g‘aznachilik organlari tomonidan davlat byudjeti funksional ijrosini 
ta’minlashga qodir, balki bu jayonda turli darajadagi moliyaviy organlar va 
boshqaruv muassasalari, shuningdek, bank va soliq tizimining o‘zaro samarali 
munosabatlashuvini tashkil etish ham mo‘ljallangan. Bunday majmuani yaratish 
negiziga yuqori texnologiyali operatsion tizimlar, ma’lumotlar bazasini boshqarish 
tizimlari v a. shovqindan, noqonuniy kirishdan himoyalangan telekommunikatsion 
tizimlami qoilash asosidagi markazlashgan va taqsimlangan qarorlar texnologiyasi 
yotadi. Bunday yagona texnologiyani qoilash va rivojlantirish, uning asosida 
korporativ tizimlar yaratish murakkab himoyalangan infarmatsion-texnik 
majmualarning o‘zaro vedometvcmiiy liarkatlanish muammosini hal etishga imkon 
beradi. I )avlat g‘aznachilik organlarining axborot majmuasini yaratishdan asosiy 
maqsad davlat byudjet ijrosi samaradorligini sezilarli oshirish lu ioblanadi. Bu 
Davlat g‘aznachilik organlariga cheklangan personal hilan tizim oldiga qo‘yilgan 
vazifalaming jami hajmini aniq, samarali va tezkor hal etishga imkon beradi. 
- Davlat byudjeti daromadlarining aniq va tezkor hisobi; 
- Davlat byudjeti, Davlat subyektlari byudjeti va barcha darajadagi mahalliy 
byudjetlar o‘rtasidagi o‘zaro munosabat;
- Davlat byudjeti mablag‘larini yakuniy oluvchigacha aniq va tez yetkazish;
- byudjet mablag‘laridan oqilona va maqsadli foydalanish ustidan joriy to’liq tezkor 
va kesik nazorat;
- davlat byudjeti ijrosini tezkor va obyektiv tahlili va daromad tushishi hamda 
ixtiyoriy berilgan davr uchun xarajatlami prognozlash;

---

- davlat ichki qarzlari va boshqalami boshqarish va unga xizmat ko'rsatish. 
G‘aznachilikda axborot texnologiyalarini tashkil etishning ikki sxemasi mavjud:
- davlat byudjeti mablag‘larini oluvchilaming shaxsiy hisoblarini va O‘zR banki 
yoki uning vakolatli agentlari xarajatlarining yagona joriy hisobi bilan hisob-
kitoblami yuritish bilan;
- mintaqada yagona samarali qimmatli qog‘ozlar bozori va bunday bozoming 
markaziy
- markaziy registrator, depozitariy, hisob-kitobkpiring markaziy tashkil etish va 
O‘zR Moliya vazirligi topshirig‘iga ko‘ra mintaqaviy qimmatli qog‘ozlar bozorida 
davlat qimmatli qog‘ozlar emitenti funksiyasini bajarish. G‘aznachilikda axborot 
texnologiyalarini tashkil etishning ikkala sxemasi ijobiy va salbiy jihatlarga ega. 
Birinchi holda tizimning qimmatli qog'ozlar bozorini rivojlangan infrastrukturasi 
bilan to‘liq avtonomlikka, uning muassasalararo munosabatlar muammosidan 
nisbatan mustaqilligiga erishildi. Ikkinchi yo‘nalish bo‘yicha yechimda g‘aznachilik 
organlarining ishni ko‘p jihatlardan bir necha muassasalar sa’y-harakatlarini 
muvofiqlashtirishning umumiy tashkiliy-huquqiy xarkateriga ega va bunday 
bozoming ishlashi uchun xavfsiz sharoit ta’minlanadi. 
G‘aznachilik organlarida avtomatlashtirilgan axborot texnologiyalarini yaratishning 
bosh maqsadi davlat byudjeti ijrosi samaradorligini amalga oshirish hisoblanadi. 
Shunga bogiiq ravishda G'aznachilikning tizimiga quyidagi talablar qo‘yiladi:
- G‘aznachilik organlari tizimi oldiga qo‘yilgan vazifalaming jami hajmini 
cheklangan personal bilan tezkor, aniq va samarali hal etish;
- davlat byudjeti daromadlari hisobi bo‘yicha vazifalami tezkor, aniq va ishonchli 
hal etish; - davlat byudjeti, barcha darajadagi mahalliy byudjetlar o'rtasidagi o‘zaro 
munosabatni tashkil etish;
- Davlat byudjeti mablagiarining yakuniy oluvchigacha tez va aniq yetkazish;

---

- byudjet mablagiaridan oqilona va maqsadli foydalanish ustidan joriy, to’liq, tezkor 
va qattiq nazoratni ta’minlash;
- davlat byudjeti ijrosining tezkor va obyektiv tahlilini ta’minlash va byudjetga 
daromadlar tushishi hamda ixtiyoriy berilgan davr uchun pirovard xarajatlami 
prognozlash;
- davlat ichki qarzini boshqarish va unga xizmat ko‘rsatish;
- O ‘zbekistonda amalda boigan qonunchilik amaliyoti va O’zR Moliya vazirligining 
me’yoriy talablarina munosib boiishi;
- vakolatli organlar talablariga muvofiqlikda konfendentsiya va maxfiy axborotlarga 
xizmatlar ko‘rsatish;
- birlamchi xizmatlar va uning elektron nusxasi yuridik vorisiyligini, shuningdek, 
ulaming ish yuritish va boshqlar haqidagi yo‘riqnomalar va qonunlar bilan 
aniqlanuvchi tartibot mavjudligining barcha davri mobaynida saqlanganligini 
ta’minlash. G‘aznachilik organining avtomatlashtirilgan asosiy maqsadlariga uni 
shakllantirish jaiyonida qator talablami bajarish bilan erishish mumkin: Davlat 
byudjeti ijrosiga xizmat qiluvchi axborot tizimi detallashuv darajasi bo‘yicha 
hisoblar rejasi tuzilmasi bilan muqobil boigan avtomatlashtirilgan buxgalterlik 
hisobi bazasida qurilishi lozim. Davlat byudjeti ijrosining buxgalterlik hisobi 
byudjet tasnifining jami, jumladan, byudjet mablagiarini yakuniy oluvchilari 
kesimida analitik jihatdan olib borilishi lozim. Bunday tamoyil axborot 
majmuyining hisob registrida davlat byudjetining ixtiyoriy darajadagi faktni holatini 
operativ va ishonchli aks ettirishga imkon beradi. 
G‘aznachilikning axborot tizimi an’anaviy bank operatsiyalari bilan boigani 
kabi elektron bank hisob-kitoblari tizimi bilan ham isliloshga moslashtirilgan boiishi 
lozim. Shuningdek, respublika va mahalliy byudjet ijrosining axborot tizimlari bilan 
o‘zaro faol munosabatni qo‘llab-quvvatlash talab etiladi. Majmua bilan qorishiq 

---

tushimlar byudjet ijrosining to’liq masshtabli, avtomatlashgan va operativ 
buxgalterlik hisobiga asoslangan, birlamchi hujjatlar, liimladan, bank tizimidagi 
to’lov hujjatlarini qayta ishlashda axborotlarni bir martada shakllantirishni ko‘zda 
tutishi lozim (bu tizimga axborotlarni ikkilamchi kiritishda ma’lumotlar 
nomuvofiqligi va xatoliklami istisno etadi). Operatsion kun, hafita, oy, kvartal va yil 
mobaynida byudjet ijrosining asosiy jarayonlarini muvofiqlashtirish va sinxronlash, 
turli darajadagi byudjetlar ijrosini bajaruvchi organlarning yagona texnologik 
axborot - kommunikatsion tizimini shakllantirish, u yoki bu qorishiq muassasaviy 
tizimiga kiruvchi axborotlami ulaming o’zaro munosabatlashuvi jarayonida 
ishonchliligi - noqonuniy kirishdan yagona texnologiyalash va elektron imzoni 
himoyalashda yagona texnologiyani qoilashdan iborat. G‘aznachilikda 
avtomatlashgan axborot texnologiyalarini shakllantirish va joriy etishda butun 
tizimni yoki uning yadrosini boigani kabi, boshqa tizimlar joriy ishga umuman 
tegmagan holda aholida avtomatlashgan ish joylarini va ish joylaridagi alohida 
vazifalami modefikatsiya o‘tkazilishiga imkon beruvchi texnologik va metodik 
qarorlami qoilash.