O ʻ zbekiston respublikasi oliy va o ʻ rta maxsus ta ʼ lim vazirligi

Moliya bozori ishtirokchilari 
Tijorat banklari, birjalar, jamgʻarma institutlari, kollektiv 
investitsiyalash institutlari va boshqalar moliya bozorida asosiy 
vositachilar hisoblanadilar. Ularning barchasi alohida operatsiyalarni 
bajarish orqali kapital egasi va kapitalga ehtiyojmand shaxslarning 
oʻzaro birlashishiga koʻmaklashadi (1.2-rasm). 
Moliya bozoriga moliyaviy instumentlar bozori sifatida 
yondashiladi. Moliyaviy instrument – qarz majburiyati yoki ulush 
munosabatini yuzaga keltiruvchi moliyaviy aktivdir. Moliyaviy 

---

8 
instrumentlar bozor ishtirokchilari oʻrtasidagi bitim natijasida shakl-
langan. Bunda bitimning bir ishtirokchisi moliyaviy aktivni qoʻlga 
kiritganda ikkinchi tomonda moliyaviy majburiyat yuzaga keladi. 
Shunday qilib, moliyaviy aktiv moliyaviy majburiyatlar boʻyicha 
toʻlovlarni talab qilish huquqini beradi, tashkilot yoki fuqarolarga 
tegishli mulkiy huquqlarni oʻzida jamlaydi.
1.2-rasm.
Moliya bozorida vositachilar tiplari 
Har qanday bozor oʻz segmentlariga ega boʻlgani kabi moliya bo-
zori maʼlum bir xususiyatlariga koʻra tarkibiy qismlarga ega. Moliya 
bozori tarkibi odatda unda muomalada boʻladigan aktivlarga koʻra 
ajratiladi (1.3-rasm). 
1.3-rasm.
Moliya bozori tarkibi 

---

9 
Moliya bozori tarkibida keltirilgan har bir bozor boʻyicha keyingi 
mavzularda alohida-alohida toʻxtalib oʻtamiz. 
Instrumentlari muomalada boʻlish muddatiga koʻra moliya bozori 
pul bozori va kapital bozoriga boʻlinadi. Pul bozorida naqd pul, qisqa 
muddatli toʻlov vositalari, bir yilgacha boʻlgan qisqa muddatli 
jamgʻarmalar muomalasi tashkil etiladi. Kapital bozorida esa “uzun 
pullar” muomalasi tashkil etilib, unda asosan aksiyalar va 
obligatsiyalar amal qiladi. Muomala muddati esa bir yildan ortiq 
boʻladi. Kapital bozorining pul bozoridan asosiy farqli jihati uzoq 
muddatli investitsiyalardan foydalanishi bilan izohlanadi. 
Moliya bozorining muhim tarkibiy qismi hisoblangan qimmatli 
qogʻozlar bozori moliyaviy aktiv xususiyatiga koʻra ulush 
munosabatini anglatuvchi va qarz munosabatini anglatuvchi qimmatli 
qogʻozlar bozorlariga boʻlinadi. Bunda birinchi navbatda aksiyalar 
bozori hamda obligatsiyalar bozori yaqqol koʻzga tashlanadi.