O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti «Geografiya» kafedrasi

Amaliy geografiyaning tadqiqot usullari 
 
Amaliy geografiya tabiiy va ijtimoiy muhitni o'rganishda turli tadqiqot usullaridan 
foydalanadi. Mazkur tadqiqot usullariga quyidagilar kiradi: 
sistemali
, 
ekologik
, 
landshaft
va

---

5 
iqtisodiy
. Ushbu usullarni yondashuv deb atash ham mumkin. 
Sistemali usul (yondashuv). 
Mazkur usulda o'rganilayotgan hudud ma'lum bir sistema 
sifatida qaraladi. Bu sistema esa bir-biri bilan bog'langan qator kichik sistemalardan iborat 
bo'ladi. Masalan, Chirchiq vodiysini ma'lum bir yaxlit sistema sifatida oladigan bo'lsak, u bir-
biri bilan bog'langan quyidagi sistemalardan iborat: geologik to‘zilishi; relyefi; suvlari 
(daryolari, ko'llari, mo‘zliklari, botqoqliklari, yer osti suvlari); iqlimi; tuproqlari; o'simlik va 
hayvonot dunyosi; qishloq xo'jaligi; sanoati; transporti; aholi manzilgohlari (shahar va 
qishloqlar); gidrotexnik inshootlar va h.k. Ushbu sistemalar bir-biri bilan chambarchas 
bog'langan. Bu sistemalarning biri o'zgarsa, boshqalari ham o'zgaradi. Masalan, iqlim yoki suv 
sistemasi o'zgaradigan bo'lsa, tuproq, o'simlik va hayvonot dunyosi ham o'zgaradi. 
Ekologik usul (yondashuv).
Ushbu usulda ma'lum bir hudud yoki muammo 
o'rganilayotganda, unga tirik mavjudotlaming (o'simlik va hayvonot dunyosi), insonning atrof-
muhit bilan bo'ladigan o'zaro aloqalari nuqtayi nazaridan qaraladi. Masalan, Chorbog' suv 
ombori qurilishi munosabati bilan vodiyning ancha qismi suv ostida qoldi, yer osti suvlari sathi 
ko'tarildi, tuproq va havoda namlik miqdori oshdi. Buning oqibatida tuproq, o'simlik va 
hayvonot dunyosi o'zgarishga uchradi. Suv ostida qolgan qishloqlar aholisi ko'chirildi, yangi, 
shinam va go'zal Chorbog' shaharchasi, dam olish zonalari vujudga keldi. Demak, ekologik 
yondashuvda tabiatda sodir bo'ladigan o'zgarishlaming tirik organizmga ta'siri oldindan 
o'rganilar va bashorat qilinar ekan.