12-mavzu. Payvand fermalar turlari Reja

---

12-mavzu. 
 Payvand fermalar turlari 
Reja: 
12.1. Fermalar xaqida tushunchalar, ularning tasnifi.
12.2. Geometrik tuzilishni tanlash.
12.3. Ferma o`zaklaridagi kuchlanishlarni aniqlash. 
12.1. Fermalar xaqida tushunchalar, ularning tasnifi. 
Panjarali konstruksiyalar sterjenlar sistemasidan tashkil topgan bo‘lib, ular tugunlarda 
biriktiriladi va cho‘zilish yoki siqilish kuchlari bilan yuklanadi. Bunday konstruksiyalar qatoriga 
fermalar, karkaslar, armatura setkalari, minora konstruksiyalarini kiritish mumkin.
Fermalar xuddi balkalar singari ko‘ndalang egilishga ishlaydi. Balkalar konstruksiya shakllari 
fermalarga nisbatan sodda ko‘rinishga ega bo‘lib, lekin katta prolyotlarda fermalarni qo‘llash 
iqtisodiy tomondan afzal hisoblanadi. 
Vazifasiga ko`ra fermalar tom yopuvchi, kranlar uchun, ko`priklar uchun va boshqa turlarga 
bo`linuishi mumkin. Ferma sterjinlarini biriktirish payvandlash orqali amalga oshiriladi. Fermalarni 
mistaxkamlikka xisoblashda u ko`p martalik static aniqlanmagan tizimni xosil qiladi. Ko`plab tajriba 
sinov natijalari shuni ko`rsatdiki, haqiqiy ferma sterjinlaridagi kuchlar kattaligi jixatidan sharnirli 
bog`langan uzellarni hisoblaganda aniqlangan kuchlar miqdoriga teng ekanligini ko`rsatdi. Bu esa 
fermalarni loyixalovchilar uchun uni mustaxkamlikka hisoblash vazifasini ancha osonlashtiradi.
12.2. Geometrik tuzilishni tanlash. 
Fermalarni loyixalash samarali ferma tizimini tanlashdan boshlanadi. Ferma tizimini turi uning 
vazifasidan, konstruksiyaning umumiy shakl shamoyilidan va ishlatish talablaridan kelib chiqib 
tanlanadi. Ko`p hollarda ferma tizimi tajriba sinov loyihalari asosida, bir necha variantlarni bir biriga 
solishtirish asosida tanlab olinadi. Variantlar ichidan shunday ferma tanlab olinadiki, u og`irlik 
jixatidan eng yengi va tayorlanishi jixatidan osonn tayorlanadigan bo`lishi kerak. 
Bir necha turdagi fermalarni ko`rib chiqamiz.
Katta kenglikdagi tomlarni yopish uchun mo`ljallangan fermalarda tayanch ustunlari bo`lishi 
maqsadga muvofiq xisoblanadi. Bu fermalarning panellari d ning uzunligi 1,5 – 3m ni tshkil etadi. 
Ferma uzunligiga balandligining nisbati esa h/l=1/10 ÷ 1/14 ni tashkil etadi.(7.1.a-rasmda 
ko`rsatilgan). 
Kranlar uchun mo`ljallangan fermalar esa 7.1 b-rasmda ko`rsatilgan. Kran arabachasi yuk bilan 
harakatlanadigan yuqori panel uzunligi d = 1,5 ÷ 2,5m olinadi, ferma uzunligiga balandligining 
nisbati esa h/l=1/12 ÷ 1/18 olinadi. Bu munosabatlar fermaning fermaning ixchamligi va bikirligi 
talablaridan kelib chiqib tanlanadi. h/l qanchalik katta bo`lsa, ferma kuchlar ta`siri ostida shunchalik 
kam egiladi. Lekin bunda tsexning balandligi shunchalik yuqori bo`lishi talab etiladi. 

---

12.1-rasm. Katta kengliklarga mo`ljallangan fermalar sxemasi. 
a) tom yopish uchun mo`ljallangan fermalar; b) kranlar uchun mo`ljallangan fermalar; в) uyqori 
belbog` paneliga markazlashgan kuch tushuvchi sxema. 
Ko`prik fermalarini paneli, kran va tom yopish fermalari panelidan anchagina katta. Ko`prik 
fermalaridan katta bikirlik talab etiladi. Shuning uchun ulardagi h/l munosabat 1/5 ÷ 1/8 olinadi. 
Chizmalarda ko`rsatilgan fermalar tekis shaklda qilib ko`rsatilgan. Haqiqatda esa 
konstruksiyalar ikkita yoki undan ortiq fermalarninig bir biri bilan boglangan tizimidan iborat. 
Bularni bog`lamlar deb ataladi. Gorizontal tekislikda joylashgan bog`lamlar - 
uzunasiga bog`lamalar
deb, tik tekislikda joylashgan bog`lamlar – 
ko`ndalang bog`lamalar
deb ataladi. Hozirgi vaqitda 
mamlakatimizda yopiladigan kengliklarni kattaligiga qarab ularni bir hil tipda bo`lishini ta`minlash 
uchun katta ishlar olib borilmoqda. Bu esa uz navbatida eng afzaln konstruksiyalardan foydalanish 
imkoniyatini beradi va ko`plab ishlab chiqarishni tashkil qilishni osonlashtiradi