2. Unipolyar elektr mexanik o‘zgartkich; ikki yakorli o‘zgartkich

---

Mavzu:O‘zgarmas tok mashinalari maxsus turlari. 
Elektrmashinalarining qizishi va ularni sovitish. (2) 
Reja 
1.
 
O‘zgarmas tok taxogeneratorlari.
 
Ijrochi O‘TM.
 
2.
 
Unipolyar elektr mexanik o‘zgartkich; ikki yakorli o‘zgartkich.
 
O‘zgarmas tok taxogeneratorlari
 
Texnologik qurilmaning tezligini o’lchash va uni boshqarish maqsadida qo’llaniladigan elektr 
mashinani taxogenerator deb ataladi. O’zgarmas tok generatorlarini taxogenerator sifatida xam qo’llash 
mumkin. Bunda tezlik generatordan olinayotgan kuchlanishning kattaligi bilan aniqlanadi. Taxogenerator 
sifatida mustaqil qo’zatishli o’zgarmas tok generatori ko’proq qo’llanadi (63-rasm). 
Taxogeneratorning sifati uning yakorining klemmalaridan olingan kuchlanish bilan aylanish 
tezligi orasidagi bolanishni ifodalovchi tashqi 
xarakteristikasi, 
yaoni 
U=f(n) 
bolanish 
yordamida aniqlanadi. Taxogeneratorning bu 
xarakteristikasi yuk o’zgarmagan xolda olinadi. 
Bu xarakteristikaning to’ri chiziqli qismida 
taxogenerator aniq ishlaydi, 63-ramdagi 1-chiziq 
magnit tizimi to’yinmagan taxogeneratorlarga 
taaluqli bo’lib, 2-chiziq esa magnit tizimni 
to’yingan 
taxogeneratorlarga 
taaluqli. 
Taxogeneratorlar qo’zatish tizimiga boliq 
ravishda, doimiy magnitli va elektromagnitli 
qo’zatishli bo’lishi mumkin. Doimiy magnitli 
taxogeneratorning 
yakor 
cho’lg’amining 
uchlaridagi elektr yurituvchi kuch tezlikka to’ri 
proportsional bo’ladi: 
E
t
=S
e
Fn 
Taxogenerator yordamida texnologik qurilmaning tezligini o’lchash uchun qurilmaning valini 
taxogeneratorning vali bilan mufta yordamida birlashtiriladi. xozirgi vaqtda SL, TD, TG seriyali va 
doimiy magnitli TGP seriyali taxogeneratorlar ishlab chiqarilmoqda.
Ijro etuvchi dvigatellar 
Ijro etuvchi dvigatellar asosan turli avtomat-lashtirilgan qurilmalarni avtomatik boshqarish va 
rostlash maqsadlarida qo’llaniladi. Bu dvigatellar yordamida boshqarilayotgan texnologik qurilmadan 
olinayotgan elektr signalni valning mexanik siljishiga yoki aylanishiga o’zgartirish mumkin. Ijro etuvchi 
dvigatellar asosan 500-600 Vt gacha quvvatda ishlab chiqariladi. Bu dvigatellarga asosan ikkita tez ijro 
etish va katta aniqlikda ishlashi kabi talablar ko’rsatiladi. Ijro etuvchi dvigatellarning validagi momentini 
va aylanish tezligini boshqaruvchi kuchlanishga boliqligini ko’rsatuvchi xarakteristika to’ri chiziqli 
ko’rinishda bo’lishi kerak.
Ko’pincha qo’llanilayotgan ijro etuvchi dvigatellarning tuzilishi o’zgarmas tok dvigatellariga 
o’xshaydi. Ijro etuvchi dvigatellar boshqarish rejimiga asosan ikki turga bo’linadi: 
-