Microsoft Word итисодий статистика-лотин doc

 
 
 
 
 

---

81 
Mavzu XII. DAVLAT BYUDJETI STATISTIKASI 
 
Reja: 
 
1. Davlat byudjeti mohiyati va statistikaning vazifalari. 
2.
Davlat byudjeti daromadlari statistikasi. 
3.
Davlat byudjeti harajatlari statistikasi. 
4.
Davlat byudjeti difitsitini qoplash manbalari. 
1. Davlat byudjeti mohiyati va statistikaning vazifalari. 
Davlat byudjeti – mamlakat iqtisodiyotining boshqarishda, xukumatning 
iqtisodiy siyosatini amalga oshirishda muhim vosita hisoblanadi. Davlat xo‘jalik 
yurituvchi sub’ektlar (korxona, tashkilot, firmalar), hamda jismoniy shaxs 
daromadlarining bir qismini soliqlar tarzida olib, markazlashgan moliyaviy 
resurslar tashkil etadi va uni aholining turli sabablar bilan (nogironlik, ko‘p 
bolalik, ishsizlik va shu kabi sabablar) kam ta’minlangan qatlamini himoya qilish, 
ijtimoiy sohani hamda davlatni boshqarish uchun harajat qiladi. Budjet so‘zining 
ma’nosi – chemodan, pul to‘ldirilgan xaltani bildiradi. Demak, byudjet davlatning 
bir tomonidan daromadlar, ikkinchi tomondan ularni nimalarga sarflanishini 
bildiradigan moliyaviy rejadir. O‘zbekiston Respublikasining «Byudjet tizimi 
to‘g‘risida»gi (2000 yil 14 dekabrda tasdiqlangan) qonunida «Davlat byudjeti-
davlat pul mablag‘larini (shu jumladan davlat maqsadli jamg‘armali 
mablag‘larining) markazlashtirilgan jamg‘armasi bo‘lib, unda daromad manbalari 
va ulardan tushumlar miqdori, shuningdek moliya yili mobaynida aniq maqsadlar 
uchun ajratiladigan mablag‘lar sarfi yo‘nalishlari va miqdori nazarda tutiladi», 
deyilgan. 
Davlat byudjeti statistikasining asosiy vazifasi hukumatning fiskal 
siyosatining mazmuni va yo‘nalishini belgilovchi byudjet ko‘rsatkichlarini 
o‘rganish va tavsif berishdir. Buning uchun davlat byudjetida quyidagilarni 
aniqlash va o‘rganish lozim: 
•
davlat byudjeti daromadlarining hajmi va uning davr mobaynida 
o‘zgarishini; 
•
davlat byudjeti harajatlarining umumiy hajmi va uning davr mobaynida 
o‘zgarishini; 
•
byudjet daromadlari tarkibi va uning o‘zgarishini; 
•
byudjet harajatlari tarkibi va uning o‘zgarishini; 
•
davlat byudjeti daromadlarining harajatlaridan ko‘pligini (BD >BX profitsit) 
yoki harajatlarning daromadlardan (BD) ko‘pligini (BD < BX = defitsit) o‘rganish; 
•
byudjet difitsitini moliyalash (qoplash) manbalarini; 
•
xukumat fiskal siyosatining samaradorligini hamda fiskal siyosatning 
mamlakat iqtisodiyotini rivojlantirishga ta’sirini o‘rganish. 
Xalqaro valyuta fondi tavsiyasi bo‘yicha davlat byudjeti ko‘rsatkichlar 
tizimi quyidagicha guruhlanadi: 

---

82 
A) Daromadlar va rasmiy olingan transportlar tasnifi; 
B) harajatlar va sof kreditlari (qaytarilganidan tashqari) tasnifi; 
V) Byudjet defitsitini moliyalashga doir operatsiyalar tasnifi; 
G) Davlat qarzining tasnifi.