O‘zmu xabarlari Вестник нууз acta nuuz

ЛИНГВИСТИК АТАМАЛАР ЛУҒАТИНИ ТУЗИШГА ДОИР АЙРИМ МУЛОҲАЗАЛАР 
Аннотация 
Ўзбек тили лингвистик атамаларининг энциклопедик электрон луғати мавжуд эмас. Шу боис мақолада луғатнинг 
яратилиши ўзбек тилшунослигида олиб борилаѐтган тадқиқотларнинг ўзаро боғланишига ѐрдам бериб, атамалар 
борасидаги хилма-хилликка барҳам бериш ҳақида сўз юритилади. Жаҳон компьютер луғатшунослигида мавжуд 
электрон луғатлар асосан, европа тилшунослиги натижаларига асосланган бўлса, ушбу луғат тил бирликлари тавсифида 
ўзбек тили табиатини акс эттиради. 
Калит сўзлар:
электрон луғат, компьютер лексикографияси, лингвистик атама, экстремал тилшунослик, таълим, 
Консепт атамаси, электрон лингвистик энциклопедик луғат, лойиҳа.
Кириш.
Ўзбек назарий тилшунослиги кейинги 
даврда жаҳон тилшунослигининг барча ютуқларини 
ўзлаштириб бормоқда. Жаҳон тилшунослигида эса, бир 
неча ўн йил аввал тасаввурда бўлмаган тадқиқ объектлари 
ва ушбу объектларнинг талқинлари пайдо бўлмоқда. 
Хусусан, нейролингвистика, сунъий онг, лингвистик 
экспертиза, экстремал тилшунослик, нутқий таъсир, 
корпус 
лингвистикаси, 
лингвокультурология, 
каби 
йўналишлар нафақат ўзбек, балки жаҳон тилшунослигида 
ҳам етарлича монографик планда тадқиқ этилмаган. 
Айрим йўналишларда бажарилган тадқиқотлар жуда кўп 
ва академик тадқиқот деб аталишга даъвогар бўлса-да, 
изчил атамалар тизимининг шаклланмагани, бундай баҳо 
беришга ҳали эрта эканлигини кўрсатади. Хусусан, санаб 
ўтилган йўналишларнинг айримларида фаол қўлланиб 
келаѐтган концепт, оламнинг лисоний манзараси, 
оламнинг лингвистик модели, фрейм, гештальт, конст-
рукт, констант, скрипт каби атамаларнинг ўнлаб изоҳлари 
мавжуд. Атама эса бир маъноли бўлиши шарт. 
Шунингдек, ўзбек луғатшунослигида лингвистик атама-
ларнинг замонавий, нисбатан тўлиқ изоҳли луғати мавжуд 
эмас. Мавжуд луғатлар маънан эскирган ва кам сўзли. Бу 
типдаги энг катта луғатларнинг сўзлиги 2000га ҳам 
етмайди.[1] Шунингдек, лингвистик атамаларнинг элект-
рон луғати умуман мавжуд эмас.