O‘zmu xabarlari Вестник нууз acta nuuz

Keywords:
space and time, chronotope, legend, myth, perception, dream, lifelonger. 
Кириш.
Адабий муҳитда намоѐн боʻлувчи реал-
тарихий замон, макон ҳамда инсонни идрок этиш жараѐни 
секинлик билан, мураккаб кечмоқда. Бу икки воқеликни 
англашда инсон тафаккури алоҳида бир хусусият касб 
этиб, макон ва замоннинг ўзига хосликларини, хусусият 
ўзгаришлари, 
намоѐн 
бўлиш 
қурилмалари 
ва 
воситаларини шунингдек, 
даврлараро ривожланиш 
поғоналарини идрок этиш айни мавзуйимизнинг асосий 
қисмини ташкил қилади. Адабий-бадиий хронотопда 
макон ва замон аломатларини бир бутун ҳолда ва аниқ 
идрок этиш мумкин. Бу ерда вақт қуюқлашади, 
тигʻизлашади, бадиий нигоҳга айланади; макон эса вақт, 
сюжет ва тарих ҳаракати доирасида жадаллашади ҳамда 
кенгаяди. Замон аломатлари маконда намоѐн боʻлса, 
макон замонда оʻлчанади ва англанади. Бадиий хронотоп 
табиати мана шундай қоришиқ аломатлар оқимида намоѐн 
боʻлади. Демак, макон ва замонда вақт фазалари ўзгариб, 
ѐзувчи айни вақтда ўтмиш воқеаларига саѐҳат қилади. 
Ушбу ҳолатга мисол тариқасида Розмари Бордернинг 
―Пианиночи‖ ҳикоясининг қаҳрамони Калли Хиллни 
келтириш мумкин: 
-Йўқ, йўқ, азизим. Мен оиламдан чиққан илк 
пианиночиман ва биринчи марта пианино чалганимда ўн 
тўрт яшар эдим. – У менинг ҳайронлигимни кўриб, деди: - 
контсертгача оз қолди, лекин мен унгача сизга 
ўтмишимни гапириб бераман[1]...
Ушбу мисолда ѐзувчи қаҳрамон тилидан ўзининг 
ўтмишига қисқа саѐҳат қилиб, ѐшлик даврлари яъни 
пианинони чалишни илк бошлаган даври 14 ѐшлигини 
эслаб оиласи ҳақида ҳам фикр билдириб ўтди. Яъни ушбу 
ҳолатда макон ва замон қуюқлашиб, ҳозирги замон бир 
неча сонияларда ўтмишга айланди ва неча ўн йилликлар 
ортга қайтиб гўѐ ўша даврлар кўз остига гавдаланди. 
Бунда адиб тарихий инверсияни қаҳрамон тилидан 
ишлатиб, ўтмиш воқеалари эслаб ўтилди.