O. L. Muxamedov Kafedra mudiri

 
 
 
Nazorat uchun savollar: 
1.
Iqtisodiy geografiya fanining predmetini izohlab bering. 
2.
Iqtisodiy geografiyaning nazariy asoslarini ta’riflang. 
3.
Ishlab chiqarishni joylanishi va rivojlanishida tabiiy sharoitning ahamiyatini keltiring. 
4.
Iqtisodiy geografiyaning asosiy ilmiy-tadqiqot uslublarini sanang. 
5.
Iqtisodiy geografiyaining boshqa fanlar bilan uzviy aloqasini aniqlang. 
6.
Iqtisodiy geoografiyaning asosiy vazifalari nimalardan iborat. 
2-mavzu: Hozirgi ZAMON DUNYO SIYOSIY KARTASI 
 
Reja: 
 
1.
Jahonning siyosiy xaritasi haqida tushuncha. 
2.
Jahon siyosiy xaritasining shakllanishi va bosqichlari. 
3.
Jahon mamlakatlarining davlat tuzumi. 
4.
Mamlakatlarni toifalarga ajratish. 
1. Jahonning siyosiy xaritasi haqida tushuncha.
Siyosat so‘zi arabcha so‘z bo‘lib, u 
lugaviy jihatdan «boshqarish» degan ma’noni bildiradi. Demak, qayerdaki boshqarish mavjud 
ekan shu yerda ustunlikka intilish mavjud bo‘ladi. Xususan, dunyo mamlakatlarida ham aynan 
shu jarayon kuzatiladi. Bugungi kunda 230 dan ortiq mamlakat mavjud ekan, ular bir-biridan 
rivojlanish darajasiga ko‘ra, davlat tuzumi va boshqarish shakliga ko‘ra o‘zaro farq qiladi. 
Shu o‘rinda ta’kidlash joizki dunyo siyosiy xaritasi bu dinamik, ya’ni o‘zgaruvchan 
tarixiy kategoriyadir. Chunki, siyosiy haritadagi davlatlar soni, ularning tuzumi, chegara va 

---

boshqa sifat hamda miqdoriy ko‘rsatkichlari davriy nuqtai nazardan o‘zgarib turadi. Bunda 
siyosiy haritaning shakllanishiga bevosita ta’sir etuvchi quyidagi omillarni alohida ajratib 
ko‘rsatish mumkin: 
a) yangi materiklar va xududlarning kashf etilishi bosqichi. 
b) urushlar, davlat to‘ntarishi kabi siyosiy vaziyatning keskinlashuvi. 
v) muayyan sistemaning parchalanishi oqibatida yangi toifadagi davlatlarni vujudga 
kelishi. 
Ikkinchi jahon urushidan keyin dunyoning siyosiy haritasida bir qancha sotsialistik 
davlatlarning paydo bo‘lishi, mustamlakachilik sistemalarini parchalanishi va o‘nlab ozod 
bo‘lgan mamlakatlarning vujudga kelishi qo‘shilmaslik harakatining o‘sishi kabi muhim 
jarayonlar o‘z aksini topdi. Urushdan keyingi butun davr asosini G‘arb bilan sharqni jahon 
qarama-qarshi turishi, ular o‘rtasidagi «sovuq urush» tashkil etdi. Ko‘pdan-ko‘p harbiy-siyosiy 
ittifoqlar, shu jumladan ikkita yirik ittifoq: Shimoliy Atlantika shartnomasi tashkiloti (NATO) va 
Varshava shartnomasi tashkiloti (VSHT) vujudga keldi. Yer kurrasining turli joylarida yuzlab 
ba’zalar bunyod etildi, mahalliy urushlar bo‘lib turadi. 
Dunyoning siyosiy 
haritasida ko‘pdan-ko‘p keskinlik o‘choqlari, regional 
kelishmovchiliklar (janjallar) vujudga kelib turadi. 
80 – yillarning ikkinchi yarmida xalqaro munosabatlarda qarama-qarshi turishdan o‘zaro 
bir-birini tushunish va hamkorlikka o‘tish boshlandi. O‘zaro ishonchsizlik xavsirash va 
dushmanlik o‘rniga yaxshi qo‘shnichilik qaror topa boshladi. Bu jarayon SSSR (MDH) bilan 
AQSH, Yevropa davlatlari, Osiyo-Tinch okean regioni (OTR), boshqa hududlar munosabatlarida 
aks etdi. Dunyoning siyosiy xaritasida 1990- yilda Germaniyaning birlashishi, haqiqiy 
qurolsizlanishning boshlanishi Varshava shartnomasi tashkilotining tarqatib yuborilishi, 
NATOning asosan siyosiy ittifoqqa aylantirilishi kabi muhim jarayon va xodisalar yo‘li bilan hal 
qilishga erishildi. Masalan, Markaziy Amerikadagi (Nikaragua, Salvador), Afrika janubidagi 
(Namibiya, Angola), Janubiy-Sharqiy Osiyodagi (Kombodja) janjallari muzokoralar yo‘li bilan 
hal qilindi. 
Bularning natijasida halqaro keskinlik kamaya boshladi, dunyo tinchroq va xavfsizroq 
bo‘lib qoldi. Jahondagi keskinlikni kamaytirishda Birlashgan Millatlar Tashkilot (BMT)ning 
xizmati juda katta. BMT qarorgohi Nyu-Yorkda joylashgan.