275
6
Q
=qatlam (uyum) ning balans zaxirasim, т
K
Q
=qatlamda qolgan qoldiq neft miqdori, т
Aksariyat neft beraoluvchanlik miqdori “koeffitsiyent”
tushunchasida
ifodalanadi; unda bu koeffitsiyent balans zaxiralarining bir qismi ekanligi aniq ko`rindi;
6
.
/
Q
Q
M
O
Bu yerda:
M
O
Q
.
- qatlamdan olinishi mumkin bo‘lgan neft miqdori, т
6
Q
- qatlamdagi balans zaxira miqdori, т
- neft beraoluvchanlik koeffitsiyenti bir –birlikda yoki % ko`rinishida
bo‘lgan miqdordir.
Shunday qilib, «neft beraoluvchanlik koeffitsiyenti» deb, qatlam (uyum) dan
olinishi mumkin bo‘lgan neft miqdorining undagi balans zaxirasiga bo‘lgan nisbatiga
aytiladi.
Yuqorida zikr qilganimizdek, neft beraoluvchanlikni birlamchi, ikkilamchi va
uchlamchi ko`rinishlari
mavjudligini inobatga olsak, qatlamning umumiy neft
beruvchanligi o`sha ko‘rsatkichlarning yigindisi sifatida ifodalanadi.
Undan tashkari xozirgi kunga nisbatan olingan neft beraoluvchanlikni yoki qazib
chiqarish muddatining ma’lum bir qismiga nisbat kilingan neft beraoluvchanlik joriy
neft beraoluvchanlik deb yuritiladi. Tabiiyki, bu ko‘rsatkich oxirgi (umumiy) neft
beraoluvchanlikning bir qismi sifatidagi ko‘rsatkichga ega bo`ladi.
Masalan, uyum 20 yildan beri ishlab turibdi, uning 10
yil ishlagandan keyingi
neft beruvchanlik koeffitsiyenti shu muddat ichida olingan neft miqdori yigindisining
uning balans zaxirasiga nisbatidir.
Chunonchi:
6
Q
=5 млн т,
H
Q
=500 млн т
Й
Ю
.
=10 yil qazib chiqarish jarayonida erishilgan neft beraoluvchanlik
koeffitsiyenti:
1
,
0
10
*
5
/
10
*
500
/
6
3
6
T
T
H
Ю
Q
Q
yoki
10% ga teng bo`ladi.
Qazib chiqarish jarayonida neft beraoluvchanlik koeffitsiyenti avvaldan
xisoblangan bo‘lganligi va har yilgi qazib chiqarilgan neft miqdori muayyan miqdorni
ifoda qilganligi tufayli yillik (joriy) neft beraoluvchanlik
doimo xisoblanib kuzatib
beriladi va u ko‘rsatkich doimo loyixadagi ko‘rsatkich bilan solishtirib boriladi.
Mabodo loyixadagi ko‘rsatkichlardan farq qiladigan bo`lsa, buning sabablari aniqlanib,
bunday farqni yuq qilish yo`llari axtariladi.
Neft beraoluvchanlikning nazariy va eksperimental ishlarining qisqacha sharxini
quyidagicha ifodalash mumkin.
Birinchi davr (1894-1929y) Bu davrda I.N.Strunsov (1905y), R.Anderson (1908),
M.Rekva (1912-1918) e’lon kilgan ishlar bu soxadagi dastlabki kadamlardir. Keyinrok
V.Kotler (1921y), sungra M.V.Abramovich va V.V.Bilibin hamda M.F.Mirchinklarning
ishlari ancha ahamiyatga molik bo‘lgan ishlardir. 1925 yildagi butunittifok neft
276
majlisida M.V.Abramovich neft konlarini okilona qazib chiqarish tizimini taklif qilib
chikkanligi katta ahamiyat kasb etadi.
Ikkinchi davr (1928-1938y). Budavrda S.Gerold va L.S.Yuren neft uyumlarining
ish tarzi xususida birinchi fikrlarni bayon qiladilar. Keyinrok 1930 yilda I.M.Gubkin
Maykop xududidagi Yangi Grozniy konini qazib chiqarish bo`yicha e’lon kilgan
muloxazalari neft konlarini qazib chiqarish borasida ancha
yangiliklarni talkin kilgan
edi.
Keyinchalik N.T.Lindtrop va V.M.Nikolayevskiylar Grozniy konlarini qazib
chiqarish borasida uz fikrlarini bayon qiladilar.
1993 yilda Boku shaxrida Butunittifok neftchilarining 1-syezdi bo`lib utdi. Bunda
I.M. Gubkin, F.F.Dunayev va V.M.Nikolayevskiylar tomonidan AQSH va SSSR
konlarini qazib chiqarish jarayoni takkoslandi va muxim xulosalar chiqarildi. Ushbu
davrda A.D.Arxangelskiy va M.A.Jirkevichlarning neft beraoluvchanlik masalalariga
doir Apsheron va Grozniy konlari asosida e’lon
kilgan asarlari va neft
beraoluvchanlikka ta’sir kiluvchi turli omillarni taxlil qilishlari katta ahamiyat kasb
etdi.
Uchinchi davr (1938-1947y). Bu davrda akad. L.S.Leybenzon, V.N.Shelkachev,
M.F.Mirchink, Y.P.Yakovlev, amerikalik olimlar M.Masket, P.Djens, R.Vikov,
S.Bakley, R.Kroyzlarning tadkikotlari katta ahamiyatga molik bo‘lgan ishlar edi.
Shu davrda neft konlarini qazib chiqarish nazariyasi va amaliyoti bo`yicha
V.N.Shelkachev, M.F.Mirchink, P.I.Nikitin, M.F.Korneyev, S.I.Shapkin, M.A.Jdanov,
V.P.Yakovlevlarning e’lon kilingan asarlari katta ahamiyatga ega.
1940 yilda M.M.Glagovskiy, A.P.Krilov, B.B.Lapuklar akad. L.S.Leybenzon
nazariyasiga amal kilgan xolda neft konlarini qazib chiqarish jarayoniga kompleks
tadkikotlar bilan yondoshishni ilgari surganliklari aloxida ahamiyatga molik edi.
Bu davrda AQSHdagi olimlar M.Masket, R.Vikov, S.Bakley, R.Kroyzlarning
neft konlarini qazib chiqarish jarayoni tafsilotlari katt ahamiyatga ega edi.
M.Masket neft konlarini umumiy gidrodinamik tizimga mansubligini talkin kildi.
Bu davrda ham bizda, ham chet ellarda ko`plab eksperimental ishlar olib borildi;
bunda ancha ilgor natijalarga erishilgani ma’lum buldi va bu ishlarda ko`plab mashxur
mutaxassislar katnashdilar.
Turtinchi davr (1948-1968y) Yukorida talkin kilingan ishlar kengrok va
chuko`rrok kulamda olibborildi. Kuplab yangiliklarni uzida mujassam kilgan tuplamlar,
monografiyalar chop kilindi
Bu davrda ko`plab ulkalarda uzlariga aloxida bo‘lgan
ilmiy tadkikot institut va
jamoalar faoliyat ko`rsatadilar. Bular Ozarbayjonda AzNII, Grozniyda GrozNII,
Moskvada VNII,Minx GP kafedra laboratoriyalari, TatNII, BashNII, UfNII,
Kuybishevda Giprovostokneft, Leningrada VNIGRI,
Uzbekistonda IGIRNIGM,
UzLITINeftegaz vash u kabi ko`plab jamoalar Ushbu ishlar bilan bevosita
shugullandilar.
Beshinchi davr (1968-1990 yy) Bu davrda neft sanoati butun olam mikyosida
vash u jumladan sobik SSSR da katta qo`llamda rivojlandi. Kuplab jamoalar nazariy va
Amaliy ishlarni olib borishni chuko`r ilmiy asosga boglaydilar. Bu vaqtlarda Dune
mikyosida olinayotgan neft miqdori 3 mlrd t dan ortib, ko`p vaqt shu darajada turadi.
Kuplab Yangi neft xavzalari ochilgan xolda eski konlardan
neft beraoluvchanlikni
277
oshirish jarayoni xisobiga maxsulot olish imkoniyatlarini kidirish katta ahamiyat kasb
etdi. Bu usullar orasida neft narxining uzgarib turishi uning rentabelligi katta
ahamiyatga molik buldi.
1970 – yillarda AQShda import neft kimmat bo‘lganligi uchun uzlarining eski
konlarini jonlantirganlari va xozirgi konlarda AQShda taxminan 8-10% neft Yangi
usullar xisobiga olinayotganligi ahamiyatga molikdir.
Do'stlaringiz bilan baham: 
