O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi s. R. Sharipov yer tuzish asoslari

Ihota daraxtlari
- haydalma yerlarda yaratiladigan himoya daraxtlari polosalari uch turga 
bo‘linadi: 1.Dalani himoyalovchi (shamolni sindiruvchi), tuproqlarning suv eroziyasi yo‘q 
tekislik hududlarda va yassi qiyaliklarda joylashtiriladigan, bo‘ylama (asosiy) va ko‘ndalang 
(yordamchi) polosalaridan tashkil topadigan. 2. Suv ajratadigan joylardagi, relefning 
balandliklari qirralaridagi suv ajratuvchi elementlarda joylashadigan. 3. Suvlarni tartibga 
soluvchi, yer yuzasidan oqadigan suvlarni ushlash va tuproqlar yuvilishining oldini olish uchun 
qiyaliklarga ko‘ndalang joylashtiriladigan. 
Asosiy dala yo‘llari
- dala magistrallari ahamiyatiga ega. Ular odatda, dalalar guruhiga 
yoki butun almashlab ekishga hizmat qiladi va odamlarni, yuklarni tashish va texnikani olib 
kelish uchun mo‘ljallanadi. Ular asosan, dalalarning kalta tomonlari bo‘ylab joylashtiriladi, 
shuning uchun asosiy dala yo‘llaridan texnologik maqsadlar (agregatlarni yonilg‘i, suv, urug‘lik 
bilan ta’minlash, texnikaning aylanishi) uchun ham foydalaniladi. 
yordamchi ko‘ndalang yo‘llar
- asosan xizmat ko‘rsatish chizig‘i sifatida foydalaniladi va 
kengligi 4-5 m qilib loyihalanadi. Ular dalalarning qishloq xo‘jalik texnikasiga xizmat 
ko‘rsatishga qulay va aholi yashash joyiga yoki dala shiyponiga yaqin joylashagan tomonlarida 
joylashtiriladi.
yordamchi bo‘ylama yo‘llar
- dalalarning, polosalar orasidagi va boshqa ishchi 
uchastkalarning uzun tomonlari bo‘ylab joylashtiriladi. Ularning asosiy vazifasi - hosilni olib 
ketish, o‘g‘itlarni olib kelish, ko‘ndalangiga ishlov berishda agregatlarga xizmat ko‘rsatish, 
boshqa dalalarga o‘tishni ta’minlashdir. Bu yo‘llarda harakat intensivligi kichik bo‘lgani uchun, 
ular 3-4 m kenglikda loyihalanadi. 
Yer tuzishning ekologik samaradorligi
- tabiatni muhofaza qilish, tabiiy resurslarni qayta 
tiklash va ulardan oqilona foydalanish zaruratidan kelib chiqadi va eng avvalo, yer tuzish 
tadbirlarining va ishlab chiqarishning bizni o‘rab turgan tabiiy muhitga ta’sirida, yerlarni 
yaxshilash, ularni eroziyadan himoya qilish, tabiatni muhofaza qilish choralarini amalga oshirish.