12-ma’ruza. Quduqlarni kompressor usulida o‘zlashtirish texnologiyasi Ma’ruza rejasi

12.5.Haydovchi quduqlarni o‘zlashtirish 
Agar ishlatish quduqlarini o‘zlashtirishdan maqsad qatlamning berilgan 
parametrlari bo‘yicha mumkin bo‘lgan yuqori mahsuldorlik koeffitsientini olish 
bo‘lsa, haydovchi quduqlarni o‘zlashtirishdan maqsad esa ko‘proq yutilish va qabul 
qiluvchanlik koeffitsientini olish bo‘lib, unga haydaladigan suvning miqdorini 
oshish qiymatini haydash bosimining o‘zgarish nisbatiga teng bo‘ladi.
2
1
2
1
P
P
Q
Q
К
м
−
−
=
(12.13)
yoki differensial ko‘rinishda quyidagicha bo‘ladi
dp
dQ
К
м
=
(12.14)
Katta mahsuldorlik koeffitsienti K
m
-ni olish uchun qatlamga hisobiy 
miqdordagi suv nisbatan kichik bosimda haydaladi. Bu qatlam bosimini ushlab 

---

turishda energetik xarajatlarni qisqartiradi va haydovchi quduqlarning sonini 
kamaytirishga olib keladi.
Haydovchi quduqlar qatlamning suvga to‘yingan (kontur chegarasida) va 
neftga to‘yingan (qatorlarni kesishini yoki kontur ichida) qismlarida burg‘ilanadi. 
Haydovchi quduqlarni o‘zlashtirish usullari har xildir. Agar birinchi quduqlar 
birdaniga suv haydash uchun o‘zlashtirilsa, ikkinchi quduqlar esa ma’lum bir 
muddat davomida neft olish uchun hamda quduq zonasida qatlam bosimini 
pasaytirish uchun ishlatiladi. Agarda haydash uchun bir qator haydovchi quduqlar 
kontur ichida o‘zlashtirilsa, ulardan keyin esa neft qazib olish uchun quduqlar 
o‘zlashtiriladi. Navbatdagi qator esa maksimal neft qazib olishda ishlatiladi, undan 
keyingi navbatdagi qatordagi quduqlar esa haydash uchun o‘zlashtiriladi yana, 
navbatdagi qator esa – ishlatishda qo‘llaniladi va hokazo.
Haydovchi quduqlar qatoridan maksimal neft olishni imkoniyati shunday 
darajada bo‘ladiki, uni mahsuloti tarkibiga haydovchi qo‘shni suv quduqlar 
tomonidan chuchuk suv kirib kelishi kerak. Bunday tartibda o‘zlashtirishni shunday 
shakllantirish kerakki, haydaladigan suvning chiziqli fronti qatlamning neftga 
to‘yingan qismiga, siqiladigan neft esa ishlatish quduqlar qatoriga yo‘nalishi kerak.
Haydovchi quduqlar o‘zlashtirilishning qiyinchilik darajasi bo‘yicha uchta 
guruhga bo‘linadi.
I-guruh. Quduqlar nisbatan bir jinsli qumoqtosh yaxshi o‘tkazuvchan 
(
)


2
12
10
7
,
0
5
,
0
м
−
−
qatlam qalinligi 10 metrdan katta bo‘lgan yaxlit qatlamlarda 
burg‘ilangan. Ular oddiy usullarda o‘zlashtiriladi. Quduq yaxshilab yuvilgandan 
keyin qatlamning quduq tubi zonasida drenaj kanallarini hosil qilish uchun quduq 
jadal porshenlanadi. Bunday quduqlar yuqori solishtirma qabul qiluvchanlikka (1 
metr qalinlikdagi qatlamga 0,25 m
3
/kun) ega ekanligi va 700-1000 m
3
/kundan 
yuqori bo‘lgan barqaror sarf bilan ishlaydi.
II-guruh. Gilli qatlamchali qatlamlarda quduqlar ochilganda qumoqtoshlar 
past o‘tkazuvchanlikka ega bo‘ladi. Qumoqtoshli qatlamchalarni umumiy qalinligi 
6 metrdan 12 metrgacha bo‘ladi. Bunday quduqlarda o‘rtacha solishtirma qabul 
qiluvchanligi I-guruhdagi quduqlarga nisbatan 2 marta kichik bo‘ladi. II-guruhdagi 

---

quduqlar qiyin o‘zlashtiriladigan quduqlar guruhiga kirib, maxsus o‘zlashtirish 
usullarini qo‘llashni talab qiladi yoki butun kompleks usullar qo‘llaniladi. YUtilish 
xususiyatini sekinlatish va qabul qiluvchanligi bo‘yicha tadbirlarni qo‘llashni davriy 
to‘xtatilishi bilan tavsiflanadi.
III-guruh. Quduqlar ochiladigan qatlamlar gilli qatlamchalar navbatma-
navbat o‘tkazuvchan qumoqtoshlardan umumiy kichik qalinlikdan va past 
o‘tkazuvchan tavsifga ega. Solishtirma qabul qiluvchanlik koeffitsienti 0,1 m
3
/(kun.MPa) kichik emas.
Bunday quduqlarni o‘zlashtirishda haydash jarayoni bir necha oylar davom 
etadi va quduqning tubini zonasiga samarali ta’sir qilish uchun eng zamonaviy 
texnologiyalar qo‘llaniladi. Masalan, oraliqlararo qatlamni gidravlik yorish, kislotali 
ishlov berish va yuqori bosimda haydash. III-guruhdagi quduqlarning qabul 
qiluvchanligi tezda so‘nadi va 2-3 oydan keyin esa quduqda oqimning qayta tiklash 
ishlarini amalga oshirish bo‘yicha qattiq talablar qo‘yiladi ya’ni, haydaladigan 
suyuqlikning tarkibida cho‘kmalar va temir oksidlari bo‘lmasligi kerak. 
Haydovchi quduqlarni o‘zlashtirishda quyidagi texnik usullardan 
foydalaniladi:
1