mumkin, ammo ulaming mohiyatini bilib bo‘lmaydi, degan fikrni
ilgari suradi.
Fenomenologiya ongni moddiy voqelikdan, inson miyasidan
ajralgan hodisa sifatida tasaw ur qilib, bilishning tashqi dunyoga
munosabatini buzib ko‘rsatadi, ideal xarakterdagi nomoddiy ob’ektni
bilish predmeti deb biladi. Fenomenologik metod narsa va hodisalar,
shu jumladan, din va uning ta’limotlarini bilishda
quyidagi talablarga
rioya qiladi: 1) obyektiv reallik va “so f’ (ya’ni subyektiv)
chegarasidan chiqadigan har qanday muhokamalardan saqlanish (edos
reduksiya); 2) bilish subyektini o‘zini real, emperik, sotsial va
psixofiziologik vujud deb emas, balki “sof ong” deb qarashdan iborat.
Din fenomenologiyasining diniy xodisalar va diniy ta’limotlami
o‘rganish va bilishdagi metodining asosiy talabi: din va uning
qadriyatlarini tarixiy aloqadorlik holatidan tashqarida o‘rganishni;
diniy xodisalami real mavjudlikdan va haqqoniylikdan va qadriyatli
mushohada qilishdan saqlanishi; kishilaming xudo bilan ko‘p qirrali
munosabatlarini tushunib etishda “sof ong”ni asos qilib olishni
nazarda tutadi. Bu bilan “subyektsiz obyekt yo‘q”
degan subyektiv
idealistik tamoyilini mustahkamlaydi.
Dinning mohiyatini tushunib etishga ong mohiyatini tavsiflashga
qaratilgan Gusserl asos solgan fenomenologiya nazariyasi etilganda
falsafiy ta’limotning asosiy vazifasi real borliqdagi narsa va
xodisalaming tushuncha va mazmunlarini aniqlash emas, balki
Gusserl taklif etgan usul yordamida fenomenologik ong hayotining
o‘zini tashkil qiluvchi mazmunlarini aniqlashi ko‘zda tutadi.
Fenomenologiyaning mazmuni va maqsadi
falsafa tarixida turli
shakllarda talqin qidindi. I.T.Lambert, Kant tajribaviy narsalar
haqidagi
fan
deb
talqin
qilgan
bo'lsa,
Gegel
“ruh
fenomenologiya”sida uni ilmiy-falsafiy bilimlarni qaror topishi deb
tushunilgan. Gusserl fenomenologiyani ong mazmunini aniqlovchi
metod
deb
qaraydi.
XX
asming
boshlarida
shakllangan
fenomenologiya g‘arb idealistik falsafa yo‘nalishi rivoji Gusserl nomi
bilan bog‘liq bo'ldi. Olinming metodida olamning qabul qilishning
intensionalligi haqidagi doktorinasi markaziy o‘rin tushgan. Bunga
ko‘ra, ong strukturasini tarixiylik va tajribaviylikda tashqaridaligi
e’tirof etilib, u tilda va psixologik kechinmalarda
real mavjudlikni
ta’minlaydi. Shunday qilib, fenomenologiya tashqi olamni bilishda
30
iror bir narsani hodisa' sifatida talqin qilmaydi, aksincha, uni ongni
Vzida bevosita sodir bo‘lgan hodisa degan fikrga asoslanadi.
Din fenomenologiyasining shakllanishi va bu yo‘lda ijod qilgan
limlar haqida “Din falsafasi” qo‘llanmasi
mualliflari yozishicha,
iollandiya va Germaniyada paydo bo'lgan din fenomenologiyasi
xonsepsiyasi o‘zining ko‘plab tarafdorlariga ega bo‘ldi. Germaniyada
: ridrix Xeyler (1982-1967) va Yoaxim Vax (1898-1955) kabilar
o‘zga ko‘ringan din fenomenologiyalari bo‘lgan bo‘lsa, XX asming
irinchi yarmida gollandskandinav o‘lkasida Edvard Lemann ( 1862-
930) va Uilyam Brede Kristensenlar (1883-1959) ham din
fenomenologiya rivojiga katta xissa qo‘shdilar. Ioaxam Vaxning
Amerikaga emigrant bo‘lib
borishi esa, ushbu falsafiy yo‘nalishning
AQSHda ham rivojlanishiga keng yo‘l ochdi. Xususan, germaniyalik
ilim asos solgan CHikago maktabi vakillari M.Epilde, Dj.Kitagava,
CH.Long, F.Eshbi kabi mutaxassislar din fenomenologiyasida o‘ziga
os yondashuvlarni ishlab chiqib, o'zlarini munosib xissalarini
io‘shdilar.u
SHunday qilib din fenomenologik fanining vazifasi “sof ong”dagi
ayyor
absolyut haqiqatni,
mantiqiy
qoidalami
o‘rganishdir.
Fenomenologiya ekzistensializm falsafasining asosiy manbalaridan
biri bo‘ldi. Uning asosiy qarashlari hozirgi irratsionalizmda ham
vamoyon boMmoqda.
Gusserlning Luven katolik universiteti qoshidagi (Belgiyada)
irxivi va “Falsafa va fenomenologik tadqiqotlar”
jurnalini nashr
etuvchi Xalqaro fenomenologiya jamiyati fenomenologik oqimning
nozirgi
davrdagi
nazariy
markazlaridandir.
Subyektivizm,
abiatshunoslik
fanlari
bilan
bog‘liqlikdan
yiroqlik
fenomenologiyaning jiddiy kamchiliklari
bo‘lsa steintizm va
pozitivizmga nisbatan tanqidiylik uning ijobiy xususiyatidir.12
DUnyoga boqing butun va uning har bir qismi haqida fikr
vuriting, siz uni hech narsa, lekin cheksiz hisobdagi kam
nexanizmlarga bo‘lingan bitta
ulkan mexanizm deb topasiz, qaysiki
nson his - tuyg‘ulari va qobiliyatlarining iziga tusha olishi va
ushuntira bilishi zamirida mayda qismlar yana daraja deb tan olinadi.
3u turli xildagi barcha mexanizmlar va hattoki ulaming qismlari
Do'stlaringiz bilan baham: 
