Microsoft Word Abdulloyev Anvar, Bitiruv malakaviy ishi doc

   Ichki omillar : 

  o’z-o’zini 

mukammallashtirish 

  javobgarlik 

  yutuqlar 

  tan olinish 

  ishga berilib ishlash 

Tashqi omillar : 

  mukofotlash 

  jazolash 

 

Ishdan 

qoniqish 

  Ijro sifati 

---

 

15 

       1.2.  Turizm  menejmentida  motivlashtirishni  rivojlantirishning  usullari  

va motivlashtirish strategiyalarini  tanlashdagi yondashuvlar 

 

        Ehtiyojlar  ustunligi  nazariyasi  negizida  xodimlarning  ehtiyojlari  va 

qiziqishlari  orqali  ularning  mehnatlarini  motivlashtirish  g’oyasi  yotadi.  Bu 

g’oyaning  amalda  qo’llanilishi  motivlashtirish  orqali,  ya’ni  uning  vositasida 

boshqarish  usuli  bo’lib  hisoblanadi.  Bunday  boshqarish  usulining  qo’llanilishi 

turizm  menejmentida  motivlashtirishni  rivojlantirishga  asos  bo’ladi,  desak 

mubolag’a bo’lmaydi. 

       Ehtiyojlar ustunligi nazariyasi ham rahbarlardan boshqarishni faqat ehtiyoj va 

qiziqishlar  vositasida  amalga  oshirishni  talab  qiladi.  Chunki  boshqa  yondashuvlar 

qarshi harakat bo’lib, xodimlar va jamoa bilan rahbariyat o’rtasida ixtiloflarga olib 

kelishi mumkin. 

       Birlamchi  ejtiyojlar  qondirilgach,  boshqa  zaruriyatlar  kishilarni  yuqori 

darajadagi ehtiyojlarga qarab harakat qilishga undaydi. Chunki har bir xodim ham  

birlamchi  ehtiyojlari  qondirilgandagina  qolgan  ehtiyojlarga  yoki    maqsadlarini 

amalga  oshirishga  intilishi  mumkin.  Bu  kabi  jihatlar  yo’zasidan  mehmonxona 

rahbari  xodimlarni  yaxshi  o’rganib,  ularga  shunga  ko’ra  turli  motivlashtirish 

usullarini  qo’llashi  mumkin  bo’ladi.  Bo’lardan  ayrimlari  quyida    1.2-jadvalda 

keltirilgan. 

       Bu  ehtiyojlarni  hech  qachon  to’la  –  to’kis  qondirish  imkoniyati  bo’lmaydi. 

Shu sababli ehtiyojlarga asoslangan motivatsiya jarayoni cheksiz hisoblanadi.  

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

16 

1.2 - jadval 

Yuqori darajadagi ehtiyojlrni qondirish usullari 

T/ 

r 

Ehtiyojlar 

Ehtiyojlarni qondirish usullari 

1.   

 

 

 

 

Sotsial 

ehtiyojlar 

  xodimlarga shunday ish beringki, ular bir – 

biri bilan aloqada bo’lish imkoni bo’lsin; 

  ish joylarida birdamlik ruhi, mushtaraklik 

tuyg’usini yarating; 

  qo’l  ostidagilar bilan davriy kengashlarni 

o’tkazib  turing; 

  noformal guruhlarni “tinchitish”ga harakat 

qilmang, (agar uning korxona mavqeiga 

ta’siri bo’lmasa); 

  xodimlarga korxona doirasidan tashqarida 

ham sotsial faollik qilishga imkon bering. 

2.   

 

 

 

Hurmatga 

bo’lgan 

ehtiyoj 

  qo’l  ostidagilarga mazmunliroq ishni taklif 

qiling; 

  xodimlarning erishgan yutuqlari bilan aks 

aloqani ta’minlang; 

  xodimlar yutuqlarini yuqori baholang va 

rag’batlantiring; 

  xodimlarni maqsadni  aniqlashga va qaror 

qabo’l qilishga taklif qiling;  

  qo’l ostidagilarga vakolat va huquq bering;  

  qo’l  ostidagilarni amal pillapoyalari sari 

ko’taring.  

3.   

O’zligini 

isbotlashga 

bo’lgan 

ehtiyojlar 

  qo’l  ostidagilarning o’z imkoniyatlaridan 

to’liq foydalanishi uchun ularning 

o’qishiga sharoit qilib bering; 

  qo’l  ostidagilarga murakkab va muhim ish 

bering,  toki  ular butun vujudini berib 

ishlasin; 

  qo’l  ostidagilarning tashabbusini 

rivojlantiring  va  rag’batlantiring. 

        

---

 

17 

             Mehmonxonalarda  ham  boshqa  korxonalardagi  kabi  motivlashtirishning 

quyidagi usullarini qo’llash mumkin bo’ladi: 

-  pulni rag’batlantirish va mukofotlash sifatida ishlatish; 

-  jazolash; 

-  raqobatni kuchaytirish; 

-  ish orqali motivlashtirish; 

-  yutuqni tan olish va taqdirlash; 

-  xodimlarni o’qitish va yuksaltirish; 

-  salbiy ta’sirni cheklash va me’yorlash; 

-  guruh mehnatini mukofotlash va rag’batlantirish; 

-  xodimlarni boshqarish ishlariga jalb etish va hokazolar. 

       Ushbu  qayd  qilingan  yuqoridagi  usullar  mohiyati  jihatdan  turlicha  bo’lib 

hisoblanadi.  Chunki,  biz  bilamizki,    dunyo  aholisi  7  milliard  atrofida  bo’ladigan 

bo’lsa, ularning har biri o’ziga xoslik xususiyatiga ega, shuning uchun ham ushbu 

motivlashtirishning bir turini, bir usulini bir vaqtning o’zida ikki xodimga qo’llab, 

bir xil natijaga erishib bo’lmaydi. Buni fanda sinergiya qonuni deb ham ataladi.  

       Mehmonxona 

rahbari 

o’z 

qo’li 

ostidagi 

xodimlarga 

ma’lum 

motivlashtirishning  usullarini  qo’llamoqchi  bo’lganda,  buning  har  bir  xodimga 

bo’lgan  subyektiv  ta’siri    va  samarasini  oldindan  taxminiy  baholay  olishi 

maqsadga  muvofiq  bo’lib,  har  bir  rahbar  bunda  ma’lum  motivlashtirish 

strategiyalaridan  xabardor  bo’lishi  hamda  ulardan  kerakli  bo’lganini  vaqtida 

qo’llay  bilishi  mehmonxona  faoliyatiga  ham,  rahbarning  mavqeiga  ham  ijobiy 

ta’sir etadi.  

       Motivlashtirish  strategiyasini  tanlashda  umumiy  holda  uch  xil  yondashuv 

mavjud:  

       Birinchi  yondashuv  bu  –  rag’batlantirish  va  jazo  strategiysidir.  Bunda 

xodimlar  mukofot  olish  maqsadida  faoliyat  yuritadilar.  Buni  yaxshiroq  tushunish 

uchun quyidagi berilgan holatlarni ko’rib chiqishning o’zi kifoya qiladi : 

- 

kim ko’p va yaxshi ishlasa, unga yaxshi haq to’lanadi; 

- 

kim undan ko’p ishlasa, shunchalik ko’p haq to’lanadi;  

---

 

18 

- 

kim sifatsiz ishlasa, u jazolanadi.  

        Ushbu  yuqoridagi  holatlarda  aks  ettirilgan  talablarni  xizmat  ko’rsatish 

sohasida  qo’llaydigan  bo’lsak,  albatta,  ko’p  ishlash  deganda  ko’proq  mijozlarga 

xizmat  ko’rsatishga  harakat  qilish  tushuniladi.  Hamda  xizmat  ko’rsatishda    eng 

muhim  jihat  bo’lib  xizmat  qiladigan  sifat  tushunchasi  bu  yerda  ham  juda  o’rinli 

tarzda  talab  qilinadi  va  xizmat  ko’rsatishda  xodimning    e’tiborsizligi  yoki  xatoga 

yo’l qo’yishi uning ma’lum bir choralar bilan jazolanishiga olib keladi. 

       Ikkinchi  yondashuv  bu  –  ish  orqali  motivlashtirish  bo’lib  hisoblanadi.  Bu 

motivlashtirish  strategiyasining  mohiyati  shundaki,  xodimga  uni  qoniqtiradigan 

ishni  bersangiz,  ya’ni  usha  xodimga  yoqadigan  hamda  u  xohlab  turgan  vazifani 

bersangiz bo’ldi,  u bu  vazifani  yuqori sifatda ijro etadi. Bu  narsa amaliyotda ko’p 

ko’zatilgan  bo’lib  ,  xodim  bu  holatda  mamnuniyat  bilan  ishlaydi  va  o’z  faoliyati 

davomida mas’uliyatni his qiladi. 

       Uchinchi yondashuv bu – menejerlar bilan doimiy aloqada bo’lish strategiyasi 

bo’lib  hisoblanadi.  Bu  strategiyaning  o’ziga  xosligi  shundaki,  bunda 

bo’ysunuvchilar bilan birga maqsadni aniqlab olish, unda ijobiy aks aloqaga imkon 

berish,  hattoki  u  to’g’ri  yoki  noto’g’ri    yoxud  yanglishgan  hollarda  ham  shunday 

yo’l  tutish  maqsadga  muvofiq  deb  hisoblanadi.  Bunda  mehmonxona  xodimlari 

o’zlarini erkinroq sezishlariga, o’z  navbatida, xatoga  yo’l qo’ymasliklariga  to’g’ri 

keladi. Bu ham o’ziga yarasha har bir mehmonxona xodimiga mas’uliyat yuklaydi. 

Bu motivlashtirish modeli rahbar bilan xodim o’rtasidagi munosabatni tahlil qilish 

va unga ustuvorlik qilishga asoslanadi. 

       Shuningdek,  motivlashtirishda  quyidagi  chizmada  keltirilgan  vositalar  ham 

xodimlarning yaxshi ishlashlariga  ijobiy ta’sir qiladi. (1.7 - chizma): 

 

 

 

 

 

 

---

 

19 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.7 – chizma. Korxona personalini rag’batlantirish shakllari 

 

 

 

 

 

Ish haqi 

Mukofotlar (Bonuslar) 

Foydada sheriklik 

Qo’shimcha to’lovlar rejalari 

Kechiktirilgan to’lovlar 

Aksiya sarmoyasida ishtirok etish 

Korxona transporti               

Transport xarajatlarini

 

to’lash 

Ovqatlanishni qoplash  

                       

Firma mahsulotini sotib olish

      

.    

                                                      

uchun   chegirmalar 

Stipendiya berish dasturlari

                    

Ta’lim olishda yordam berish

 

 

Klublarga a’zolik (sport, qiziqish           Kredit olish assotsiatsiyalari                                                

bo’yicha va hk.)                     

 

Maslahat xizmatlari                           Jamoa bilan dam olish 

Kasaba uyushmalariga a’zolik          Tibbiy ko’rikdan o’tish 

         Hayotni sug’urta qilish                 Xodimlar musobaqasi 

       Qaramog’idagi oila a’zolari                  Baxtsiz hodisalardan                                                           

.  

       hayotni sug’urta qilish                              sug’urta qilish 

                                            

Qaramog’idagi oila

              

Baxtsiz hodisalardan

       

. 

 

Tibbiy xizmat

                          

a’zolari  hayotini

                            

sug’urta qilish

                                               

.  

                                                 

        sug’urta qilish

 

     Jamg’armalar              Jamg’armalar            Pensiya            Ta’til      Dam olish    

. 

       fondlari                                                                                               kunlari 

---

 

20