Jambilning yer ustki qismi damlamasi
bronxit va yuqori nafas
yo'llari kasalligida balg‘am ko‘chiruvchi, radikulit va nevrit kasal
liklarida og‘riq qoldiruvchi vosita sifatida qo'llanadi. Suyuq ekstrak
ti - pertussin tarkibida balg‘am ko‘chiradi. yer ustki qismi balg‘am
ko‘chiruvchi yig‘malar-ehoylar tarkibiga kiradi.
Qizilmiya, shirinmiya (Солодка) -
Glycyrrhiza L.
Qizilmiya turlari dukkakdoshlar -
Fabaceae
oilasiga man
sub bo'lib, bo‘yi 50-100 sm b o ‘ladigan ko'p yillik o ‘t o'simlik.
Qizilmiyaning Markaziy Osiyoda o'sadigan turlaridan quyidagi ik-
kita turi - Oddiy qizilmiya, chuehukmiya (Солодка обыкновенная)
-
Glycyrrhiza glabra L.
va Ural qizilmiyasi
Glycyrrhiza uralensis
Fisch.
Qizilmiya turlarining yer ostki qismi y a ’ni ildiz tizimi yaxshi
taraqqiy etgan bo'lib, k o 'p poyali, kalta, y o 'g 'o n ildizpoyali.
Undan
yer ostida gorizontal va vertikal novdalar (4-5 m chuqurlikda) tar-
qaladi. Poyasi bir nechta, tik o'sadi, shoxlanmagan yoki kam shox-
langan. Barglari toq patli murakkab, 3-7 juft ellipssimon, cho‘ziq-
tuxumsimon yoki nishtarsimon, tekis qirrali bargchalardan tashkil
topgan bo'lib, bandi yordamida poyasi
bilan shoxlarida ketma-ket
o'm ashgan.
Oqish binafsha rangli, besh bo'lakli gullari barg qo'ltig'idan
o'sib chiqqan shingil gulto'plam ga joylashgan. Qizilmiyaning m e
vasi o'roqsim on qayrilgan, bezli tikanchalar bilan qoplangan yoki
sillik, pishganda ochilmaydigan, ko'p urug'li dukkak. Qizilmiya
iyun-avgust oylarida gullaydi, mevasi avgust-sentabrda yetiladi.
Qizilmiya turlari Markaziy Osiyoning cho'l va yarim cho'llarida,
ayniqsa Turkmaniston, O'zbekistonning
Amudaryo va Sirdaryo
bo'ylarida, Q ozog'istonning Sirdaryo va Ural daryolari hamda
Balxash ko'li bo'ylarida, Kavkaz, MDHning Yevropa qismining
janubida va Sibirdagi sh o 'r tuproqli cho'llarda, ariq, kanal, daryo
va ko 'l bo'ylarida, begona o ‘t sifatida dala va ekinzorlarda hamda
qumli qiyaliklarda, to'qayzorlarda o'sadi.
Xalq tabobatida qizilmiyaning yer ostki qismi (ildizpoyasi bi
lan ildizi) qo'llaniladi. Ulami o'sadigan joyiga qarab yil bo'yi
(ko‘pincha bahordan kech ku/gacha, Turknmmstonda nktubr t»yiilan
aprcligacha) yig‘ish rnumkin. Qizilmiya ildi/.i belkurak. ketrnon,
yoki ko‘p o ‘sadigan joylarda traktor va plug yordamida liaydab
kovlab olinadi, tuproqdan tozalanadi va quritiladi. 13a'/.an ildi/.itiing
po‘stlog‘i p o ‘kak qismidan tozalanadi va ochiq havoda quritiladi.
Qizilmiyaning ildizi tarkibida 3,2-24% triterpen saponin-glil-
sirrizin
birikmasi, 4% gacha flavonoidlar, 20% gacha qandlar, 34%
gacha kraxmal, asparagin, efir moyi, S vitamini, 6% gacha pektin va
boshqa biologik faol moddalar, Ural qizilmiyasi ildizida yana triter
pen saponin - uralenoglyukuron kislotasi mavjud. Ildiz flavonoid-
laridan likviritin, likviritozid, likurozid, glabrozid va boshqa birik
malar ajratib olingan.
Qizilmiya ildizidan tayyorlangan
quyuq va quruq ekstraktlari
hamda sharbati nafas yo ‘llari kasallanganda balg‘am k o ‘chiruvchi,
surunkali qabziyatda esa yengil surgi dori sifatida qo‘llaniladi. Ildiz
preparatlari dan glitsiram - astma, ekzema, allergik dermatit va
boshqa kasalliklarni, likviriton, likurazid vaflakarbon yallig‘lanimga
va spazmaga qarshi ta ’sirga ega b o ‘lganligi uehun m e’da va o ‘n ikki
barm oq ichak yarasi hamda yallig‘lanish kasalliklarini davolash
uehun ishlatiladi.
Qizilmiya ildizining poroshogi, qirqilgan ildizi, quyuq va quruq
ekstraktlari hamda sharbati farmatsevtika
amaliyotida xab dori tay-
yorlashda, suyuq dori shakllari va choy-yig‘malaming ta ’mini yax
shilash uehun qo'llaniladi. Ildizining poroshogi surgi dori sifatida
ishlatiladigan murakkab qizilmiya poroshogi, ekstrakti nafas y o ‘llari
kasalligida qo41aniladigan eliksir, qirqilgan ildiz b o ‘lakchalari o ‘pka
kasalliklarida ishlatiladigan balg‘am ko‘chiruvchi hamda siydik
haydovchi va ich yumshatuvchi choylar-yig‘malar tarkibiga kiradi.
Qizilmiya ildizi xalq tabobatida qadimdan turli kasalliklarni
davolashda keng ishlatib kelingan. Abu Ali ibn Sino bu o ‘simlikning
ildizi bilan buyrak, qovuq va m e’da yallig‘lanishi hamda isitma,
o ‘pka kasalliklarini davolagan.
Xalq tabobatida qizilmiya ildizidan tayyorlangan qaynatma
k o ‘krak og‘rig ‘i, ko‘kyo‘tal,
nafas qisishi, tomoq qurishi, m e’da-
ichak (m e’da va ichak yallig‘lanishi, qabziyatda) va boshqa kasal-
liklarda ichiladi. Ildizining qaynatmasi yana y o ‘tal va nafas olish
157
yoMlari shamollaganda balg‘am ko‘chiruvchi hamda siydik haydov
chi va surunkali qabziyatda yengil surgi dori sifatida qo'llaniladi.
Do'stlaringiz bilan baham: