‘zbekiston respublikasi L,1y va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Efir moyli atirgullar (Розы эфирномасличные)
Ulaming barchasi 0 ‘zbekistonga introduksiya qilingan hisobla- 
nadi. Efir moyli atirgullarga Oq atirgul (роза белая) -
Rosa alba
, 
Qizil yoki damashq atirguli (Роза дамасская) — 
Rosa damascene,
Pushti atirgul (Роза столепестковая) -
Rosa centifolia,
Fransiya 
atirguli (Роза французская) -
Rosa gallica
kabi madaniylashtirilgan 
n a’matak turlari kiritilgan. Atirgul turlari ra ’noguldoshlar oilasiga 
mansub, bo‘yi 60-125 sm gacha etadigan buta. Poyalari bir nechta, 
shoxlangan, tikanli.
Barglari toq patli murakkab b o iib , poya va shoxlarida bandi 
yordamida ketma-ket o ‘rnashgan. Bargchalari 5-7 ta, tuxumsimon, 
ellipssimon yoki nishtarsimon, arrasimon qirrali. Qizil, to ‘qqizil, 
pushti yoki oq rangli, yirik xushbuy gullari yakka-yakka yoki 2-3 
tadan poya va shoxlariga joylashgan. Gulkosacha bargi 5 ta, gultoj 
barglari (gulbarglari) k o ‘p sonli. Mevasi - gul o‘m idan hosil b o ig a n
shirali soxta meva. May- avgust oylarida gullaydi, mevasi avgust- 
sentabrda pishadi.
Atirgul turlari yovvoyi holda uchramaydi, atirgulning yovvoyi 
ajdodi na’matak hisoblanadi. Qrim viloyati, Krasnodar o ‘lkasi, 
Moldaviya, Gruziya, Ozarbayjon va Tojikistonning ayrim hudud- 
larida efir moyi olish uehun qizil atirgul bilan Fransiya atirgulin- 
ing chatishtirilgan duragaylari o ‘stiriladi. Atirgulning k o ‘p navlari 
manzarali o ‘simlik sifatida ekiladi. Tibbiyotda atirgulning guli 
qo'llaniladi.
Atirgul turlarining gul bargi tarkibida 0,09-0, 24% efir moyi bor. 
Efir moyi 50-60% geraniol, 25-30% sitronellol, 10% gacha nerol va 
boshqa terpenoidlardan tashkil topgan. Atirgul turlarining gul bargi 
va ulardan olingan efir moyi tabobatda turli kasalliklarni davolash 
hamda boshqa dorilaming hidi va ta ’mini yaxshilash uehun qadim- 
dan qoMlanib kelingan. Abu Ali ibn Sino gulbargi (poyasining ham) 
shirasi bilan k o ‘z yallig‘lanishini, m e’da va boshqa kasalliklarni 
davolagan. O g‘riq qoldirish uehun y o 'g 'o n ichak sohasiga ishlatgan 
[30].
Shishlami qaytarish uehun qaynatilgan gul bargini bog'lagan. 
Quritilmagan atirgul va gulbargini bosh og‘rig ‘iga, jigar va m e’da

---

kasalliklariga davo qilgan. Gulbargidan tayyorlangan asalli murabbo 
va gul sharbatini m e’dani mustahkamlash va ovqat ha/m ini yaxsh- 
ilash uchun ishlatgan. Tez-tez hushidan kctib turadigan bcmorlarga 
gul sharbatidan ichishni buyurgan.
Hfir moyi va uning xushbo‘y suvi parfyumcriya sanoalida va 
farinatsevtika am aliyotida dorilarning hidi va ta ’mini yaxshilash 
uchun q o ‘llaniladi.