Hayvonot dunyosining zamonaviy sistemasi



Download 7,33 Mb.
Pdf ko'rish
bet25/414
Sana16.12.2022
Hajmi7,33 Mb.
#888196
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   414
Bog'liq
Туплам

 
Lymnaea bactriana
turi. Na‘muna Sherobod tog‘larining jilg‘a va ariq bo‘ylari atrofidan 32 
dona terildi. Bu tur
 
O‘zbekiston sharoitida ko‘proq o‘ta past sho‘rlangan - kollektor suvlarida 
tarqalgan. Bahor oylarida populyatsiyadagi individlar soni, kuz oylariga nisbatan bir necha marotaba 
ortiq bo‘ladi.
Lymnaea bactriana
Markaziy Osiyo turi bo‘lib, O‘rta Osiyoning hamma suv havzalarida: 
tekislikdan to tog‘ mintaqasigacha tarqalgan bo‘lib, adabiyotlarda keltirilgan ma‘lumotlarga ko‘ra 
trematodlarning asosiy oraliq xo‘jayini bo‘lib xizmat qiladi.
Lymnaea subdisjuncta
turi daryo, kanal, mayda ariq bo‘ylarida va buloq, suv omborlari 
atrofidagi qamishlar bargida va o‘tlar orasida yashaydi.
Lymnaea subdisjuncta
Markaziy Osiyo turi bo‘lib, O‘zbekistonda keng tarqalgan. Bu 
mollyuska qoramollar va odamning havfli paraziti-jigar qurtining oraliq xo‘jayini hisoblanadi.
Costatella acuta
turi. Na‘muna: Sherobodning ariq, hovuz va kanallari atrofidan 30 dona 
terildi. Tekislik va yuqori adir mintaqasining sekin oqar turli suv havzalari qirg‘og‘ida, suvo‘tlar 
orasida yashaydi. Janubi-Sharqiy Yevropa, Kavkazorti, O‘rta Osiyoda tarqalgan.
 
Planorbis tangitarensis
turi. Fitofil. Doimiy va vaqtinchalik suv havzalarida - ko‘lmak, hovuz, 
ko‘l va buloq suvlaridagi suvo‘tlar orasida yashaydi. O‘rta Osiyoning tog‘li va adir mintaqalarida 
tarqalgan.
Olib borilgan tadqiqotlar natijasida Sherobod tumanining turli suv havzalarida chuchuk suv 
qorinoyoqli mollyuskalarinning 4 oila, 5 ta urug‘ga mansub 10 turi qayd qilindi. 
 
 
ШЕРОБОДДАРЁ ИККИ ПАЛЛАЛИ МОЛЛЮСКАЛАРИ 
 
Абдулазизова Ш.К., Мамаражабова М.Т.
Термиз давлат университети
Икки паллали моллюскалар тадқиқот учун чучук сув ҳавзалари ҳайвонлари ичида 
мураккаб бир гуруҳ ҳисобланиб, экосистемалардаги муҳим ўрни, зоогеография муаммолари, 
гидробиология масалаларини ҳал қилишда ҳамда экологик мониторинг, биоиндикация каби 
амалий масалаларни ечишда тадқиқотчиларнинг эътиборини ўзига жалб этиб келмоқда. Шу 
билан бир қаторда, сувни танасидан ўтказиш орқали биофильтр сифатида ифлосланган 
сувларни тозалашда ҳам муҳим ўрин тутади. (Иззатуллаев, 1981, 1995). 
Ўрта Осиѐ сувларидаги моллюскалар ва уларнинг зоогеографияси ҳакидаги асосий 
фикрлар В.И.Жадин (1950, 1952), Я.С.Старобогатов (1970, 1972), И.З.Иззатуллаев, (1982) 
И.З.Иззатуллаев, Я.И.Старобогатов (1983, 1985)ларнинг ишларида баѐн этилганган.
Ўзбекистон 
жануби, хусусан Сурхондарѐ вилояти шароитида икки паллали 
моллюскаларнинг 
фаунистик 
комплекси 
ҳозиргача 
олимлар 
томонидан 
тўлиқ 
ўрганилмаганлиги мазкур йўналишда илмий тадқиқот ишлари олиб боришни тақозо этади. 
Юқоридагиларни инобатга олиб, Шерободдарѐсининг икки паллали моллюскаларини 
ўрганиш устида тадқиқот ишлари олиб борилди. Тадқиқот учун илмий материаллар дарѐнинг 
секин оқар қисмларидан, қўлтиқларидан, ариқлардан, ҳовузлардан ва бошқа сув типларидан 


30 
терилди ҳамда йиғилган моллюскалар наъмуналари фанда маълум бўлган ва В.И.Жадин (1938, 
1952), Я.И.Старобогатов, З.И.Иззатуллаев (1984) услублари билан ўрганилди. 
Шеробод дарѐси юқори қисмида тор водийда тез оққанлиги ва сув ҳароратининг пастлиги, 
органик бирикмаларнинг миқдори кам бўлишлиги сабабли у ерда йирик икки паллали 
моллюскалар яшамайди. Текисликларга ўтгандан сўнг нисбатан секин оқа бошлайди. Бу 
жойларда моллюскалардан 
Colletopterum cyreum
ва 
C. sogdianum
яшаши аниқланди. Булар 
ичида биринчиси сон жиҳатдан кўпдир, барча моллюскалар дарѐнинг лой босган ва 
макрофитлар ўсган қисмларида кўплаб учрайди (Пивцаев, Иззатуллаев, Мирабдуллаев 2001).
Бу ерларда улар 0,2-2,5 м чуқурликларда қамиш ва сув ўтлари кўп ўсган жойларида 
яшайди, баъзи вақтда қумоқ жойларида ҳам уларни учратиш мумкин.
Дарѐда тирик моллюскалар билан бирга, уларнинг бўш чиғаноқларини ҳам тердик.
Шеробод дарѐсининг қуйи оқимида, Занг канали сувларида 
Colletopterum bactrianum, C. 
cyreum sogdianum, C. purpurea
лар тарқалган бўлиб, Unionidae оиласи моллюскалари сув тагида 
ярим қисми лойдан чиққан ҳолда яшаса, Corbiculidaeлар эса лой остида кўмилиб ҳаѐт кечиради. 
Шеробод шаҳри ариқлари (Корасув, Оби-Рахмат) да пелореофил тур -
Corbiculina 
ferghanensis
яшайди.
Икки паллали моллюскалар ўрганилган ҳудуднинг сув биоценозларида катта рол ўйнайди. 
Биринчидан, улар балиқлар ва қушларга озуқа ҳисобланади, бошқа томондан аллохтон органик 
моддалар билан ифлосланган сувларни тозалашда катта ўрин тутади, уларнинг мавжудлиги сув 
тозалигининг кўрсатгичидир (Алимов, 1981; Иззатуллаев, 1998, 2001, 2003). 
Икки паллали моллюскаларни Шеробод дарѐсининг 2 хил биотопларида яшаши 
аниқланди: окар сувлар лойларида - пелореофилларнинг 3 тури _(
Corbicula fluminalis, C. 
purpurea, C.ferghanensis
), оқар сувларда реофилларнинг 2 тури (
Colletopterum bactrianum, 
C.cyreum sogdianum
) . 
Шеробод дарѐсининг ўзида сувнинг ўзгариб туриши ва атрофдаги сув типларига нисбатан 
тез оқиши сабабли, дарѐ биотопларига нисбатан ҳовуз ва чашма, булоқларда моллюскалар сон 
жиҳатдан кўпдир. Ҳовуз ва сув омборларида сув доимо мавжуд ва моллюскалар яшаши, 
кўпайиши учун уларнинг шароити яхшидир. 
Хулоса қилиб айтганда, Шеробод дарѐси ўрта ва қуйи оқимида икки паллалиларнинг 5 
тури яшаши аниқланди; дарѐнинг юқори қисмида сувнинг тез оқиши, ҳароратнинг пастлиги ва 
органик бирикмалар камлиги туфайли йирик икки паллали моллюскалар учрамади. 

Download 7,33 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   414




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish