Азярбайъан кооперасийа университетинин дярсликляри

Pulun alıcılıq qabiliyyəti
dedikdə, pul vahidinə (manata, rubla və s.) almaq mümkün 
olan əmtəələrin miqdarı nəzərdə tutulur. Əmtəələrin qiyməti 
yüksək olarsa, pulun alıcılıq qabiliyyəti aşağı düşür. 
§ 4. Pul sistemləri 
 
Məhsuldar qüvvələrin inkişafı ilə əlaqədar əmtəə-pul 
münasibətlərinin inkişafı hər bir ölkədə milli pul sisteminin 
qərarlaşmasına səbəb olur. 
Pul sistemi 
dedikdə ölkədə tarixən 
təşəkkül tapmış və milli qanunvericiliklə təsbit edilmiş pul 
tədavülünün təşkili nəzərdə tutulur. Pul sisteminin əsas 
elementləri (ünsürləri) aşağıdakılardır: 

---

482 
a)
Milli pul vahidi-qanunvericiliklə müəyyənləşdiril- 
miş və bütün əmtəələrin qiymətlərini ifadə etməyə xidmət edən 
pul nişanıdır (manat, rubl, dollar, marka və s.). Pul vahidi bir 
qayda olaraq kiçik tərkib hissələrə bölünür. Bir manat 100 
qəpik, 1 dollar 100 sent və s.; 
b)
qiymət miqyası-ölkədə pul vahidi qismində qəbul 
olunmuş pul metalının və həmin vahidin hissələrinin çəki ilə 
miqdarı. Qiymət miqyası sabitdir. Məsələn, qiymətlər necə 
dəyişilir dəyişilsin, bir qəpik manatdan 100 dəfə kiçikdir; 
c)
pulların emissiya sistem-pul və qiymətli kağızlar 
buraxan qurum (təşkilat); pulların tədavülə qanunla təsbit 
olunmuş buraxılması qaydası; Mərkəzi (Milli) Bank bank 
biletləri, xəzinədarlıq isə xəzinə biletləri və sikkələr buraxır; 
d)
tədavüldəki pul kütləsinin quruluşu-nağd və nağdsız 
pullar; müxtəlif dəyərli kupyurların həcmi arasında nisbət-
hesablaşmaların rahatlığı bundan asılıdır; 
e)
valyuta pariteti milli valyutanın digər valyutalarla 
nisbəti. 
Tədavüldə olan pulların növündən asılı olaraq üç pul 
tədavülü sistemi fərqləndirilir: 
a)
əmtəə pul sistemləri-bu sistemdə əmtəə pullardan 
alıcılıq qabiliyyətləri onların əmtəə dəyərlərinə əsaslanan real 
əmtəələrdən istifadə olunur. Məsələn, yüksək inflyasiya 
şəraitində müəyyən işlərin görülməsində bəzi əmtəələrdən 
(taxıl, ət, toyuq və s) haqqı ödəmək üçün istifadə olunur; 
b)
metal pulların tədavülü sistemi-bu zaman tam dəyərli 
qızıl və gümüş pullar tədavüldə olur. Kredit pullar (banknotlar) 
isə pul metalına (külcə və ya sikkə) sərbəst dəyişdirilir; 
c)
kredit və ya kağız pulların tədavül sistemi-bu zaman 
metal pullar tədavüldən sıxışdırılmış olur və buna görə də 
kağız pullar qızıla dəyişdirilmir. Bu pul sistemi fidutsiar 
(etibara əsaslanan) pul sistemi də adlanır. 

---

483 
Metal pulların tədavülünün mövcud olduğu vaxt pul 
sistemlərinin iki tipi olmuşdur: bimetalizm və monometalizm.