Азярбайъан кооперасийа университетинин дярсликляри

§5. Pul siyasəti 
 
Dövlətin iqtisadi siyasətinin tərkib hissələrindən biri də 
pul siyasətidir. 
Pul siyasəti
dedikdə,
ölkənin maliyyə orqanları 
tərəfindən onların güddükləri məqsədlərə çatmaq üçün həyata 
keçirdikləri və tədavüldə olan pulun miqdarına təsir edən 
tədbirlər kompleksi nəzərdə tutulur. Bu siyasət bəzi hallarda 
monetar siyasət də adlanır. Pul siyasəti vasitəsilə dövlət pul 
vahidini möhkəmlətmək, qiymətləri sabitləşdirmək, iqtisa- 
diyyatda quruluş dəyişiklikləri aparmaq, iqtisadi artım sürətini 
sabitləşdirmək və başqa məqsədlərə çatmağa çalışır. Özünün 
pul siyasətini həyata keçirmək üçün dövlət iqtisadi, hüquqi və 
inzibati idarəetmə metodlarından istifadə edir. Bu metodlar 
ümumi məqsədə xidmət etsələr də bir-birindən müəyyən qədər 
fərqlənir və hər birinin özünəməxsuz alətləri vardır. İqtisadi (və 
ya dolayı) metodlar iqtisadi subyektlərə tam seçim azadlığı 
verir. Pul kredit siyasəti vasitəsilə dövlət ÜDM-a, qiymətlərin 
səviyyəsinə, investisiyaların həcminə, faiz dərəcəsinə, valyuta 
kursuna və s. təsir göstərir. İnzibati və ya birbaşa metodlarla 
pul siyasəti həyata keçirərkən, dövlət iqtisadi subyektlərin 
seçim imkanlarını xeyli məhdudlaşdırır. İnzibati tənzimlənmə 
alətlərinə: kvotalar, lisenziyalar, göstərişlər, qiymətlərin 
―dondurulması‖, valyuta məhdudiyyətləri, ticarət əlavələrini 
son hədd əlavələrinin müəyyən edilməsi və s. aiddir. 
Hüquqi tənzimlənmə metodları vasitəsilə dövlət iqtisadi 
subyektlər üçün iqtisadi ―oyun‖ qaydalarını müəyyən edir, bu 
və ya digər iqtisadi prosesləri tənzim edən qərarlar, sərən- 
camlar və s. qəbul edir. 

---

485 
Dövlətin iqtisadi siyasətinin tərkib hissəsi olan pul 
siyasətinin hazırlanması və həyata keçirilməsi Mərkəzi (Milli) 
Bankın ən mühüm vəzifəsidir. Bu bankın sərəncamında olan 
əsas təsir alətləri aşağıdakılardır: rəsmi ehtiyat normalarının 
tənzimlənməsi, açıq bazar əməliyyatları, faiz dərəcəsilə 
manipulyasiya etmək, yəni onu bu və ya digər istiqamətə 
dəyişdirmək. 
Mərkəzi (Milli) Bankın pul təklifinə ən güclü təsir 
bankların ehtiyat normalarını dəyişdirilməsi vasitəsilə həyata 
keçirilir. Belə ki, hər bir kommersiya bankı öz vəsaitinin 
müəyyən hissəsini mütləq Mərkəzi Bankda saxlamalıdır. 
Mərkəzi Bank bu hissənin kəmiyyətini dəyişməklə kommersiya 
banklarının borcvermə qabiliyyətinə və bununla da pul 
təklifinə təsir edir. 
Açıq bazar əməliyyatları da tədavüldə olan pul kütləsinin 
tənzimlənməsində mühüm rol oynayır. Belə ki, Mərkəzi Bank 
dövlətin qiymətli kağızlarını sataraq tədavüldən pul götürür, bu 
kağızları almaqla tədavülə pul keçirir. Bu kağızların əsas 
alıcıları isə kommersiya banklarıdır. Kommersiya bankları bu 
kağızları Mərkəzi Banka satdıqda onların pul ehtiyatları və 
borc vermək imkanları artır və ya azalır. Bu əməliyyatlar 
nəticəsində isə pul tədavülü tənzimlənmiş olur. 
Mərkəzi Bank tərəfindən həyata keçirilən pul siyasətinin 
digər aləti faiz dərəcəsinin dəyişdirilməsidir. Bu proses diskant 
siyasəti də adlanır. Məlum olduğu kimi, Mərkəzi Bank 
kommersiya banklarına borc verir. Bu borcların müqabilində 
aldığı faiz dərəcəsi faizin uçot dərəcəsi adlanır. Bu dərəcəni 
dəyişməklə, Mərkəzi Bank kommersiya banklarının borc alma 
və borc vermə imkanlarına dəyişdirici təsir
göstərir. 
Ölkədə bu və ya digər dövrdə yaşanan iqtisadi 
vəziyyətdən asılı olaraq, Mərkəzi Bank ucuz və ya bahalı pul 
siyasətini həyata keçirir.