Азярбайъан кооперасийа университетинин дярсликляри

Tədiyyə dövriyyəsi 
dedikdə, ölkədə mövcud olan tədiyyə 
vasitələrinin hərəkəti nəzərdə tutulur. Buraya həm nağd pulun, 
həm də tədiyyə vasitələrinin (qəbz, veksel, bank hesabları üzrə 
tədiyyə məktubları və s.) hərəkəti nəzərdə tutulur. 
Pul tədiyyə dövriyyəsi
dedikdə isə dövriyyənin nağd və 
nağdsız olmasından asılı olmayaraq pul, tədiyyə vasitəsi kimi 
fəaliyyət göstərir. 

---

475 
Pul dövriyyəsi dedikdə, pulun aşağıdakılar arasında 
hərəkəti nəzərdə tutulut: 
Mərkəzi Bankla Kommersiya
bankları arasında, kommersiya banklarının öz aralarında, 
banklarla digər iqtisadi subyeklər arasında, iqtisadi subyeklərin 
öz aralarında, fiziki şəxslər arasında və s. 
Pul dövriyyəsinin 
quruluĢu 
müxtəlif əlamətlər üzrə 
təsnif olunur: 
1.
Pul dövriyyəsi onun formasından asılı olaraq nağd və 
nağdsız formalarda həyata keçirilir. 
2.
Xidmət etdiyi münasibətdən asılı olaraq pul 
dövriyyəsinin formaları: 
a)
pul-hesablaşma dövriyyəsi dedikdə, fiziki və hüquqi 
şəxslər arasında olan əmtəə və qeyri-əmtəə hesablaşmaları 
nəzərdə tutulur; 
b)
pul-kredit 
dövriyyəsi 
təsərrüfatlarda 
kredit 
münasibətlərinə xidmət edir; 
c)
pul-maliyyə dövriyyəsi isə təsərrüfatlarda maliyyə 
münasibətlərinə xidmət edir. 
3.
Pulun hərəkət etdiyi subyeklərdən asılı olaraq-
bankalar arasında; banklarla hüquqi və fiziki şəxlər arasında; 
hüquqi şəxslər arasında; hüquqi və fiziki şəxslər arasında, fiziki 
şəxlər arasında olur. 
Hər bir milli iqtisadiyyat milyonlarla fiziki və hüquqi 
subyektlər arasında olan, habelə, digər ölkələrdəki müştəriləri 
də özünə əlavə edən münasibətlərin geniş şaxəli şəbəkəsindən 
ibarətdir. Bu qarşılıqlı əlaqələrin əsasını hesablaşmalar və 
tədiyyələr təşkil edir. Bu hesablaşma və tədiyyələr pul 
dövriyyəsinin köməyi ilə həyata keçirilir. 
Qeyd olunduğu kimi, pul dövriyyəsi nağd və nağdsız 
formalarda həyata keçirilir. Pul dövriyyəsinin əsasını isə 
tədiyyə dövriyyəsi təşkil edir. İnkişaf etmiş bazar iqtisadiyyatı 
ölkələrində ümumi pul dövriyyəsinin 90-95 %-i nağdsız 
tədiyyə vasitəsilə həyata keçirilir. Bu proses pul vəsaitlərini ya 

---

476 
alıcıların və ya satıcıların bankalardakı hesablarına yazmaqla, 
ya da qarşılıqlı tələblərin əvəzləşdirilməsi yolu ilə həyata 
keçirilir. Bunların həyata keçirilməsində bankalar əsas rol 
oynayır.