Азярбайъан кооперасийа университетинин дярсликляри

Ġlkin bazar. 
Bu bazarda yeni
 
buraxılmış qiymətli 
kağızların satışı baş verir. İlk dəfə buraxılmış səhmlərin və 
istiqrazların satışı nəticəsində onları buraxan lazım olan 
miqdarda maliyyə vəsaiti əldə edir, qiymətli kağız isə onu 
ilkin alanın əlinə keçir və onu yenidən başqasına satmaq 
hüququ qazanır. 
Qiymətli kağızları buraxan hüquqi şəxs emitent, 
qiymətli kağızı əldə edən şəxs isə investor adlanır. Fond 
bazarında qiymətli kağızların əsas alıcıları hüquqi şəxslərdir, 

---

460 
ilk növbədə banklar, sığorta təşkilatları, investisiya və 
pensiya fondlarıdır. 
Törəmə bazar. 
Qiymətli kağızların sonrakı alqı-
satqısı nəticəsində ikinci bazar yaranır. Bunun sayəsində 
maliyyə resursları sonrakı investorlar arasında yenidən 
bölüşdürülür. İkinci bazar olmadan çoxsaylı yeni layihələr 
maliyyə mənbəyindən məhrum olardı. 
Törəmə bazarın quruluşunda qiymətli kağızların birjada 
dövriyyəsinin xüsusi yeri vardır. Birja bazarı Fond birjası 
adlanır və qiymətli kağızların satışının mütəşəkkil bazarıdır. 
Fond birjalarına ancaq birja qaydalarına uyğun gələn 
kompaniyalar buraxılır. Birjada alınıb-satılan qiymətli kağız 
daha üstün hesab olunur. 
Gənc və maliyyə cəhətdən zəif olan şirkətlərin qiymətli 
kağızları birjadan kənar bazarlarda dövr edir. 
Fond bazarının iki növü vardır:sport və müddətli bazar. 
Sport bazarında nağd sövdələşmələr aparılır və 
qiymətli kağızların haqqı alqı-satqısı vaxtı ödənilir. 
Müddətli bazarda vaxtı göstərilməklə sövdələşmələr 
aparılır və müqavilə bağlanır. Burada gələcəkdə ödənilməsi 
zəruri olan öhdəlikləri və onun müddəti göstərir. 
Fond barjalarını dövlət və xüsusi kompаniyalar yarada 
bilər. Dövlətin qiymətli kağızlar bazarında ancaq dövlətin 
buraxdığı qiymə
т
li kağızlar satılır və dövlətin ehtiyaclarını 
(büdcə kəsiri) ödəmək üçün lazimi vəsait toplanır. Bu 
bazarda əməliyyatlar aparmaqla Mərkəzi Bank pul 
tədavülünü tənzimləyir. Qeyri-dövlət qiymətli kağızlar 
bazarı isə özəl bölməyə xidmət edir və onların maliyyə 
ehtiyaclarının ödənilməsində yardımçı rol oynayır. 
Qiymətli kağızlar bazarının ümumi vəziyyəti fond 
indeksi vasitəsi ilə qiymətləndirlir. O dünyanın iri 
birjalarında səhmlərin kursunun dəyişməsinin qeydiyyatını 
aparır. İnformasiya vasitələrində fond indeksi dərc olunur. 

---

461 
Bu yolla bazar iştirakçıları firmaların, şirkətlərin iqtisadi 
vəziyyətləri haqqında məlumat əldə edirlər. Əgər müəyyən 
şirkətin qiymətli kağızı yüksək qiymətlə satılırsa, deməli 
həmin şirkətin işi yaxşıdır və əksinə. 
İqtisadiyyatın ümumi vəziyyəti qiymətli kağızlar 
bazarındakı vəziyyətdən çox asılıdır. Qiymətli kağızların 
kursunun (bazar qiymətinin) düşməsi iqtisadiyyata mənfi 
təsir göstərir, onun fasiləsizliyini pozur. Bu cür halların 
təsirini azaltmaq üçün dövlət fond bazarının fəaliyyətini 
tənzimləməlidir.