Tabiiy birikmalar kimyosidan praktikum ( uslubiy qo’llanma)

PIGMENTLAR 
O’simlik pigmentlarini kolonkali
х
romatografiya
usulida aniqlash. 
Kerakli asboblar: 1. Chinni havoncha. 2. Shisha tayoqcha.
3. 250 ml li konussimon kolba.
4.Uzunligi 20-25 sm, ichki diametri 10-15 sm li
shisha naycha. 5.Voronka.
Reaktivlar: 1. Aseton. 2. Toluol (benzin).
3. Bo’r (kalsiy karbonat).

Chinni havonchaga 4-5 dona yangi uzilgan o’simlik bargi bo’lakchalaridan va 
tarkibidagi organik kislotalarni neytrallash uchun bo’r hamda shisha siniqlaridan solib 
yaxshi ezamiz. Aralashmani to’htovsiz ezib turib oz-ozdan 10-15 ml aseton solamiz va 
ezishni 2-3 minut davom ettirib keyin salqin joyda qoldiramiz. Uchi cho’zilgan shisha 
naycha (koronka) ga adsorbent to’kilmasligi uchun biroz paxta joylashtirib ustidan 
alyuminiy oksididan solamiz va uchiga rezinka kiygizilgan shisha yoki yog’och 
tayoqcha bilan kolonkaga urib adsorbentni zichlaymiz. Sorbent qavati 3-4sm ga 
yetgach, ustidan yupqa qavatli paxta joylashtiramiz va ustiga alyuminiy oksiddan 
qalinligi 10 sm atrofida zichlab joylashtiramiz.
Salqinda qo’yilgan chinni hovonchadagi pigmentlar eritmasi filtrlanadi. Filtrat 
yorug’lik nurida billurzangori va qizg’ish fluoressensiya beradi.
Kalonkadan aseton yoki toluol (benzin) o’tkazilib keyin filtratdan 2-3 ml quyiladi. 
Filtrat adsorbentga to’la shimilgach kolonkaga aseton yoki toluol (benzin) quyib 
moddalarni elyuasiya qilinadi.Ma’lum vaqt o’tgadan keyin kolonkada bir necha rangli 
zonalar paydo bo’ladi. Eng yuqorida sarg’ish -zangori zona –xlorofil A, pastroqda 
ksantofil (sariq ) va undan pastda zarg’aldoq rangli karotin joylashadi. Elyusiya davom 
ettirilsa bu moddalarni alohida- alohida ajratib olish mumkin. 

---

118 
O’simlik pigmentlarini qog’ozda taqsimlanish
х
romatografiyasi bilan aniqlash. 
Kerakli asboblar: 1. Chinni havoncha ..
2. Shisha tayoqcha
3. Varonka. 
4. 250 ml li kimyoviy stakan. 
5. Xromatografiya (filtr) qog’ozi. 
Reaktivlar: 1. Yangi uzilgan o’simlik barglari.
2. Shisha qirindisi.
3.Asetonning 80% li suvdagi eritmasi
4. Bo’r. 

Chinni havonchaga 2g yangi uzilgan o’simlik barglaridan, ozroq shisha qirindisi va
organic kislotalarni neytrallash uchun bo’r solib yaxshilab ezamiz. Aralashmani ezishni 
davom ettirgan holda ustiga oz-ozdan jami 10 ml aseton quyamiz va filtrlaymiz. 
Stakandagi filtrat ichiga filtr qog’ozining 4×25 sm li bo’lakchasini solamiz. Filtr 
qog’oz stakan devoriga tegmasligi kerak. 20-30 minut vaqt o’tgach filtr qog’ozda 
o’simlikning har hil rangli pigmentlarining bir- biridan ajralganligi ko’rina boshlaydi.
Karotin olish uslublari :

Tomir kesgich orqali 200g sabzi (yangi holatda 10-12mg 100g karotin tutgan)
o’tkazilib maydalanadi va liofil quritiladi. “Piruet”* shaklidagi maydalagichda
xokalanadi undan 20g ni 250sm
3
kolbada 100-120 sm
3
petroley efir (t qayn 
40.60
o
C) quyib 1.5- 2 s orasida aralashtirib turiladi: Byuxner voronkasiga bu
aralashma quyiladi, qoldiq ustiga yana 80-100sm
3
shu erituvchi quyiladi, yana 1 
soat tindiriladi, filtrlanadi qoldiq 2 marta 25 sm
3
erituvchi bilan tindirilib , yuvilib 
filtrlanadi.Hamma yig`ilgan filtratlar eritma (250sm
3
) diametri 1.5-2.0sm bo`lgan 
ichida 6-8sm aliminiy oksidli kalonka orqali tepasida 1-2sm qavatli suvsiz Na
2
SO
4

---

119 
qo’yilgan (fitratni quritish uchun) o`tkaziladi. Malumki ksantofillar alyuminiy oksidda 
kuchliroq yopishadi, shu sababli avval karatin qismi o`ta boshlaydi. Kalonka ostidagi 
qabul qilivchi kolbalarda birinchi rangsiz filtratlar chekkaga chiqariladi.Qolgan
ksantofillardan ajralgan karotinlar rotor bug’latgichda haydab konsentrlanadi toki
ozroq cho’kma hosil bo’lguncha, uni 1-2sm
3
toza spirt bilan yuviladi, yaxshisi
eritma shaklida, azot to’ldirilgan vakuum-eksikatorda sovuqda va qorong’uda
saqlanadi. Agar 2sm
3
petroley efir tarkibida 1mg karotin bo’lsa u cho’kmaga
tushadi.
Meva va sabzavot shiralarida askorbin kislotasi 
( vitamin C) borligini YU Q 
Х
usuli bilan aniqlash. 
Kerakli asboblar: 1. Silufol.
2.Eksikator yoki stakan .
3.Shisha plastinka.
4. Petri chashkasi. 
Reaktivlar: 1.Meva (limon, anor , qizil qalampir, karam , namatak, qulupnay va 
shunga o’hshashlarning shirasi).
2. Etanol.
3.Geksan.
4. Yod kristallari.
5. Askorbin kislotaning 0,5% li eritmasi.

Silufol. Plastinkasidan 3×10 sm hajmda qirqib olib, pastidan 1- 1,5 sm yuqorida bir
chiziqda qora qalam bilan ikki nuqta belgilaymiz. Birinchi nuqtaga filtrlangan meva 
shirasidan shisha kapillyar yoki pipetka yordamida bir necha tomchi tomizamiz. 
Tomchi keng yoyilib ketmasligi uchun har bir tomchini quritib olib keyin yana 
tomizish kerak. Ikkinchi nuqtaga huddi shu usulda askorbin kislotasining 0,5% li 
eritmasidan ikki tomchi tomizamiz. Petri chashkasiga etanoldan 9 ml, geksandan 3ml 
(3:1 nisbatda) solib eksikatorga joylashtiramiz va erituvchilar sistemasiga silufol 
plastinkasini qiya o’rnatib zich berkitamiz. Erituvchi yuqoriga yetishga 0,5-1 sm 
qolgach hromatogrammani olamiz va front chizig’ini (erituvchi ko’tarilgan chiziqni) 
qora qalam bilan belgilaymiz va quritamiz. Hromatogrammani yod kristallari solingan 

---

120 
eksikatorda 1-2 minut saqlaymiz. Bunda yod ta’sirida hromatogrammada ajralgan 
moddalar rangli dog’lar hosil qiladi. Ularni qora qalam bilan chegaralaymiz va Rf ni 
aniqlaymiz. 
Silufol – ustiga silikagel gips bilan yupqa qatlam qilib yopishtirilgan 
plastinka.