Elektroakustika

8- bob. Audio signallarga raqamli ishlov berish 
8.1. Ovozli ma’lumotni kanal asosida, kompozitsiyali harmonik 
so‘lashuvchi va nutq so‘zlovchilarining lineer so‘zlashuvi, 
afzalliklari, kamchiliklari va ilovalari 
Nutqni kodlash uchun ishlataladigan koderlar vokoder (VOice CODERS) 
deyiladi va taxminan quyidagicha ishlaydi. 
Ovoz tashkil etuvchi trakt o‘zgaruvchan vaqt parametrlariga ega bo‘lgan 
chiziqli filtr sifatida ifodalanadi va oq shovqin manbai (unsiz tovushlarning 
shakllanishida) yoki asosiy ton davri ketma-ketliklarining impulsi (unli 
tovushlarning shakllanishida) bilan xarakatga keltiriladi. 8.1-rasm. 
8.1-rasm. Ovoz tashkil etish modeli 
Vokoder nutq signalini tahlil qilish natijasida olingan ma’lumotni, ya’ni, 
nutqni tashkil qiluvchi filtr parametrlari, ovozning unsiz/unliligini ko‘rsatuvchini, 
qo‘zg‘atuvchi signalning quvvatini va unli tovushlar uchun asosiy ton davrini 
dekoderga uzatadi. Nutq signalining statsionarligini kuzatish uchun bu parametrlar 
10-20 ms da yangilanib turishi lozim.
Afsuski vokoder tomonidan taqdim etilga nutq sifati idealdan ancha yiroq, 
undan chiqayotgan ovoz tushunarli bo‘lsada umuman tabiiy emas. Kodning 
tezligini ancha oshirganimizda ham ovoz sifati deyarli o‘zgarmaydi chunki, 
kodlash uchun nutq tashkil etuvchining juda oddiy modeli tanlangan. Ayniqsa 
nutqning faqat unli va unsiz tovushlardan iboratligi va biror bir oraliq holatlarga 
yo‘l qo‘yilmasligi qo‘pol xatodir. 
Vokoderning asosiy qo‘llanish soxasi harbiy soxadir, chunki u yerda 
asosiysi ovozning tabiiyligi emas balki yuqori siqish darajasi va kodning past 
tezligi. Bu parametrlar so‘zlashuvlarni qo‘lga kiritishdan samarali himoya qiladi. 
Vokoderning asosiy turlarini qisqacha ko‘rib chiqamiz. 
Filtr funksiyasining parametrlarini aniqlash prinsipiga ko‘ra vokoderlar 
turlari:
- chiziqli (kanalli); 
- formantli; 
- ortogonal; 
- chiziqli prognostikaga asoslangan vokoder. 
Davriy 
qo’zg’atuvchi 
O’q shovqin 
Ovoz trakti 
modeli 
Spektr 
parametrlari 
ovoz 
Uzgartirgich 
(unli/unsiz) 
Impuls 
Kuchaytirgic 

---

236