Elektroakustika

Tovush kuchi. 
Qadim-qadimdan arxitektura akustikasida shunday 
qoida mavjudki, unga rim va grek arxitektorlari ham qat’iy amal 
qilganlar. Bu qoida shundan iboratki, tinglovchiga to‘g‘ri tushayotgan 
tovush nuri qanchalik kuchli bo‘lsa, tinglovchi tovushni shunchalik 
yaxshi qabul qiladi. Bu qoidani bajarilishi uchun tinglovchi o‘rindiqlari 
amfiteatr ko‘rinishida joylash-tirilishi lozim. O‘rindiqlarning bunday 
joylashtirilishi ayniqsa, tovush nuri tinglovchilarga susaygan holda yetib 
keladigan joydan ya’ni, sahnadan taxminan 20÷25 metr masofadan 
boshlangani ma’qul. Hozirgi konsert zallarida parterning tugashidan 
boshlab o‘rindiqlar xuddi shunday, amfiteatr bo‘yicha o‘rnatiladi. Parter 
bilan sahna oralig‘idagi masofa kamida 3÷4m tashkil etishi lozim. 
Tinglovchilarga tushayotgan to‘g‘ri tovush nuri kuchini oshirish 
maqsadida sahna poldan 1÷1,20 metr balandlikda bo‘lgani ma’qul. Katta 
konsert zallarida turli tovush qaytaruvchi shakl va materiallardan 
foydalanish hamda, zamonaviy tovush kuchayti-ruvchi tizimlarning 
qo‘llanilishi hisobiga zalning reverberatsiya vaqti ma’lum darajada 
boshqarilishi mumkin va shuning hisobiga tovush kuchi qiymati 
yetarlicha bo‘ladi.
Katta konsert zallarda tinglovchilarga qulaylik yaratish bo‘yicha 
qilinadigan ko‘pgina masalalar bilan birga zal ventilyatsiyasi muhim rol 
o‘ynaydi. Bu alohida mavzu bo‘lib, uni studiyaning akustik hisobi 
bo‘limida ko‘rib chiqamiz. 
Ovozning tiniqligi va tovush go‘zalligi
. Xonada ovoz tiniqligiga 
unga biron-bir shovqin yoki qaytgan tovush aralashmagandagina erishish 
mumkin. Xonaning normal reverberatsiyasi tovushga yoqimli mayinlik 
baxsh etadi. Zalda aks sadolanish bo‘lganda ovoz tiniqligi keskin 
o‘zgaradi. Zalda optimum reverberatsiya vaqti ta’minlanadigan darajada 
loyihalanganda uni sinchkovlik bilan aks sado beradigan biron-bir yuza 
borligini taxlil etish kerak. Shunday yuzalar mavjud bo‘lsa, darhol qayta 
loyilash yoki bunday yuzalarni tovush qaytaruvchi materiallar bilan qayta 

---

213 
ishlash lozim. Bunday qayta ishlashlar tabiiyki, reverberatsiya vaqtini 
o‘zgartiradi. Hulosa qilib aytganda, zalning dastlabki loyihasiga optimal 
reverberatsiya vaqti saqlanib qoladigan darajada o‘zgartirish kiritilishi 
lozim.