Электро ва электромагниткаротаж усуллари. Солиштирма электр қаршилиги ва уни хар ҳил омилларга боғлиқлиги

Хусусий қутбланиш потенциаллари усули. 
 
Бу усулни ўтказиш учун (расм 3.5) қудуққа М электродини туширамиз, иккинчи 
ўлчовчи электрод Nни ер юзасига ўрнатиб, ушбу электродлар орасидаги потенциаллар 
айирмасини Г-қайд қилувчи асбоб орқали ўлчаймиз. 
Расм 3.5 
Ушбу ўлчанаётган потенциаллар қудуқларда қандай пайдо бўлган ва уларнинг 
катталиги нималарга боғлиқ? 
Хусусий қутбланиш потенциалларини ҳосил қилишда қудуқ ва унинг теварак-
атрофидаги тоғ жинсларида ўтаётган айрим физик ва кимёвий жараёнларнинг роли 
каттадир. Бу қандай жароёнлар? 
1.
Диффузион ва диффузион-адсорбцион жараёнлар. 
2.
Оксидланиш ва қайтарилиш жароёнлари 
3.
Филтрацион жароёнлар. 
Диффузион потенциаллар икки эритманинг бир-бири билан эркин туташганда 
ҳосил бўлади. 
Оксидланиш ва қайтарилиш потенциаллари одатда, сулфид, тош кўмир, графит 
каби тоғ жинслари атрофида пайдо бўлади. Бунда оксидланувчи муҳит ўзидан электрон 

---

йўқотиб, мусбат зарядланади қайтарилувчи муҳит ушбу электронни қабул қилиб манфий 
зарядга эга бўлади. 
Филтрацион потенциаллар қатлам ичида суюқликнинг ҳаракати туфайли ҳосил 
бўлади.
ПС усули терриген қудуқ кесимларида тоғ жинсларини бир-биридан бўлаклаш, 
коллекторларни ажратиш, гиллийлик коэффициентини аниқлаш ва қатлам ичи 
сувларининг минерализацияни аниқлаш имконини беради. Карбонат жинслардан тузилган 
кесимларда ПС нинг имкони чегараланган, чунки тоғ жинсларининг солиштирма 
қаршиликларининг ПС диаграммаларига таъсири катта. 
Бир электродли (ёки токли) каротаж (ТК)
– электрокаротажни энг оддий тури 
бўлиб, кўмир ва маъданли конларни қудуқларида қўлланилади. Бунда В электрод ер 
юзасида жойлаштирилади А эса қудуқ бўйича ҳаракатлантирилади, яъни электр 
занжирдаги ток кучи “А” электродни қаршилигига пропорционал. Бу электрод антрацит 
қатлами ёки маъданли тана бўйлаб ҳаракатланганда занжирдаги ток кучи кескин ошади. 
Ток кучи кўприк схемаси ёрдамида ёзиб олинади.