1 Мавзу. Кириш

МУАММОЛИ ВАЗИЯТ 
Озодлик кемасининг омадсизлиги. 
Қ
уйидаги ҳодисада олим ва мухандислар материаллар 
унумдорлиги юзасидан тадқиқот олиб борадилар: механик 
бузилишлар таҳлили, уларнинг сабабларини аниқлаш сўнг 
келажакдаги тўқнашувларни олдини олиш учун керакли 
чораларни таклиф этиш. 
Иккинчи жахон уруши давридаги озодлик кемаларининг
3
яроқсизлиги яхши маълум бунга яққол мисол сифатида 
мўрт 
пўлатнинг 
емирилиши, 
қопламаларнинг 
ёпишқоқлигини
4 
келтириш мумкин. Аввалги айрим 
кемаларнинг асос ва палубаларида ёриқлар кенгайганда 
улар таркибига жиддий шикаст етган. Уларнинг учтаси 
фожиали тарзда ўртасидан бўлинган, ёриқлар вужудга 
келгандан кейин улар критик узунликкача ортган сўнг 
кема атрофини секин аста қамраб олган. 1.3 расмда ишга 
тушурилгандан бир кун ўтиб парчаланган кемалардан 
бири кўрсатилган. 
Кейнги тадқиқотларда қуйидаги фикрга келдик, бир ёки 
бир 
нечта 
навбатдаги 
омиллар 
хар 
бир 
муваффақиятсизликка сабаб бўлган
5
:

Одатда баъзи эгилувчан металл қотишмалар 
нисбатан паст ҳароратда совутилади, улар сезгир айрим 
холларда мўрт синувчан, яни улар критик ҳарорат 
оралиғида совутилса пластикликдан мўртликка ўтади.

Озодлик кемалари пластикликдан мўртликка 
ўтишга бардошли пўлатдан ясалган. Уларнинг айримлари 
совуқ шимолий Атлантикада жойлаштирилган, у ерда 
ҳарорат ўтиш даражасидан паст ҳароратга тушганда 
пластик металлнинг мўрт парчаланиши юзага келган
6
.

Ҳар бир қопқоқ (ёки эшик) бурчаги квадрат 
бўлган ; ушбу бурчаклар ёриқлар юзага келиши мумкин 
бўлган нуқтали кучланиш йиғиндиси вазифасини ўтаган. 

Немис сув ости кемалари юк кемаларидан кўра 
тезроқ чўккан, улар қурилишда мавжуд усуллардан 
фойдаланиб нима билан алмаштирилади. Шунинг учун юк 
кемаларини тезроқ ва кўпроқ қуриш усулларини 
инқилоблаштириш зарур эди. Бунга йиғма пўлат 
листларни анъанавий узоқ вақтли михлаш эмас 
пайвандлаб йиғиш ёрдамида эришилади. Афсуски 
пайвандланган 
конструкцияларда 
ёриқлар 
узоқ 
масофаларга осон тарқалиши мумкин, бу эса халокатли 
парчаланишга олиб келади. Шу билан бирга ёриқлар пўлат 
лист чеккасига етганда таркиб занжирланса унинг 
тарқалиши тўхтайди.

Пайванд нуқсонлари ва бўшлиқлари (яни ёриқ 
юзага келиши мумкин бўлган жой) тажрибасиз 
операторлар томонидан жорий этилган.
_________________ 
3
Иккинчи жахон уруши пайтида 2710 Озодлик кемалари Европада жанг қилаётганлар учун материал ва озиқ овқатларни етказиб бериш учун Қўшма 
Штатларда оммавий ишлаб чиварилган.
4
Пластик металларнинг нисбатан катта даражадаги қолдиқ деформациясидан кейинги муваффақиятсизлиги. Шунга қарамасдан жуда кам миқдорда хар қандай 
қолдиқ деформация мўрт материалнинг парчаланишига олиб келади. Мўрт синишлар тўсатдан юзага келиши мумкин, худди ёриқлар тез тарқалгани каби; 
Ёриқлар тарқалиши қоида бўйича пластик материалларда нисбатан секин натижада синиш узоқ вақтга чўзилади. Шу сабабларга кўра юмшоқ синиш режими 
одатда афзал хисобланади. Юмшоқ ва мўрт синишлар 8.3 ва 8.4 бўлимларда мухокама қилинади. 
5
8.2 ва 8.6 бўлимлари орасида турли муваффақиятсиз жихатлар мухокама этилади. 
6
8.6 бўлимда пластикликдан мўртликка ўтиш ходисаси, шунингдек критик ҳарорат кенглигини ошириш ва ўлчаш учун фойдаланиладиган усуллар мухокама 
қилинади.