O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti falsafa kafedrasi


Maktablar haqidagi yozma manbalarda ontoligik masalalar



Download 1,3 Mb.
Pdf ko'rish
bet75/139
Sana30.12.2021
Hajmi1,3 Mb.
#87431
1   ...   71   72   73   74   75   76   77   78   ...   139
Bog'liq
O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi t

Maktablar haqidagi yozma manbalarda ontoligik masalalar 
Ushbu  o‘nlik  maktablariga    asoslangan  manbalarini  eramizdan  avval  3-2 
asrlarning  ensiklopedik  yodgorliklari  bo‘lgan  Lyuy  shi  chunsyu  (  janob  Lyu 
yaning  bahor  va  kuzi)  va  Xuaynan  szi  (Xuaynanlik  o‘qituvchining  asari)da 
kuzatish  mumkin.  Ularning  birinchisida  (2  –  bob,  5-7)    “Osmon  ostining  o‘nta 
atoqli  arboblari  ro‘yxati  kiritilgan:  1)  yon  berishni  ko‘plarga  o‘rnak  qilib 
ko‘rsatuvchi  Lao  Szi,  2)  insonparvarlikni  ulug‘lovchi  Konfusiy,  3) 
“mo‘’tadillik”ni  ifodalovchi  Modi,  4)  ”soflik”ni  ulug‘lovchi  Guan  in,  5) 
“borliq”ni ulug‘lovchi Le Szi, 6) “tenglik”ni maqtovchi  Tyan-pyan, 7)  “egoizm 
-  xudbinlik”ni  sharaflovchi  Yan  Chju,  8)”kuch”ni  ko‘klarga  ko‘taruvchi  Sun 
bin,  9)”  Oldinga  intilish”ni  qo‘llovchi  Van  byao,  10)  “ergashish”ni  ulug‘lovchi 
Er  lyan.  Ushbu  to‘plamda  Konfusiychilik,  Moizm  va  Daosizmning  xilma-xil 
ko‘rinishlardagi  bilan  birga  so‘nggi    uchinchi  o‘rinda  I  ven  chji  matni  bilan 
bog‘liq  “harbiy  maktab”  o‘z  ifodasini  topgan.  Xuaynan  szi  asarining 
umumlashtiruvchi  yakuniy  –  21  bobi  tarkibida  falsafa  maktablarining  vujudga 
kelishi  ijtimoiy  -  tarixiy  shart  –  sharoitlari  to‘g‘risidagi  g‘oyalar  keltirilgan 
bo‘lib, ular quydagi tartibda ko‘rsatilgan. 1) konfusiychilik. 2) Moizm. 3) Daoni 
Legizm  bilan  uyg‘unlashtirgan    Guan  szi  ta’limoti  (er.av  4-3  asrlar).  4) 
konfusiychilikni  daosizm  bilan  uyg‘unlashtirilgan  va  sezilarli  ravishda  Yan-szi 


50 
 
chun  syu  (  o‘qituvchi  Yan  bahori    va  kuzi)  ifodalangan  Yan-szi  ta’limoti.  5) 
Vertikal  va  gorizontal  (siyosiy  ittifoqlar)  haqidagi  ta’limot.  6)  Shen  Boxayning 
“jazolar va ismlar” (sin min) haqidagi ta’limoti; 7) Shan yan (Gun Sunyan)ning 
(er av 4 asr) qonunlar to‘g‘risidagi ta’limoti; 8) Daosizm bilan sug‘orilgan  Lao 
szi  va  Xuaynanszi  ta’limoti;  mazkur  bobning  boshida  Loa-szi  va  Chjuanszi 
ta’limoti ajratib ko‘rsatilgan, 2 bobda esa, Yan Chju ( Modi, Shen  Boxay, Gun 
Sunyan ta’limoti bilan birga to‘rtlikni tashkil etuvchi) ko‘rsatilgan bo‘lib, yaxlit 
xolda  I  ven  chji  turlanishi  bilan  o‘zaro  munosabatda  o‘nta  (10)  bo‘lingan 
to‘plamni  tashkil  etib,  xususan,  “vetikal  va  gorizontal  (siyosiy  ittifoqlar)” 
maktabiga  xos  belgi  va  falsafa  maktablarining  kelib  chiqishi  tarixiy  voqelikni 
umumiy bog‘lash orqali aloqadorligi ko‘rsatib berilgan.    
O‘zlarini  “Xan”lar  deb  atagan  xitoy  imperiyasi  etnonimi  bo‘lib  kelgan, 
markazlashgan  Xan  imperiyasi  shakllanishi    davrida  yaratilgan  “Lyu  sin  –  ban 
gu”  nazariyasi  an’anaviy  fanda  mumtozlik  mavqeiga  ega  bo‘ldi.  Keyinchalik, 
butun  xitoy  tarixi  mobaynida  unga  ishlov  berish  davom  etib,  uning  keyingi 
rivojida  Chjan  Syuchen  (1738-1801)  va  Chjan  Binlin  (1890-1936)lar  alohida 
xissa qo‘shdilar. 
Bu  ta’limot  XX  asr  Xitoy  falsafasida  Xu  Shi  tomonidan    qattiq  tanqid 
qilinishi bilan birga oltita asosiy  maktabni  nafaqat  turli kasb, balki turli  xildagi 
shaxslar  va  turmush  tarzi  vakllari  yaratgan  degan  xulosaga  kelgan  Fen  Yulan 
tomonidan  qo‘llab  quvvatlandi  va  rivojlantirildi.  Maktablar  haqida  ma’lumot 
beruvchi  bu  to‘plamlarning  uzoq  muddat  mavjud  bo‘lib  kelganligi  o‘sha  davr 
maktablarining  jamiyat  haqidagi  g‘oyaviy  qarashlari  xususida  yetarlicha 
ma’lumotlarga ega bo‘lish imkoniyatlarini beradi. 

Download 1,3 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   71   72   73   74   75   76   77   78   ...   139




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish