M. M. Mamasiddiqov, Z. N. Esanova, D. Y. Habibullayev

14.2.  Isbotlash  predmeti
Sudga o id d alillar va u m u m a n ,  isbotlashning b a rc h a  jaray o n lari 
ish yuzasidan  m o d d iy -h u q u q iy  va p ro tse ssu a l-h u q u q iy  aham iyatga 
ega b o ig a n   h o latla rn i  aniqlashga  qaratilg an   b o la d i.  S hu  m a ’no d a 
isbotlash  p red m e ti  fuqarolik ishini  k o ‘rish va  m az m u n a n   hal  qilish 
u c h u n   m u h im   ah am iy atg a  ega  b o ig a n   yuridik  fak tlar h iso b lan ad i.
F u q arolik protsessi  ta ra fla m in g  to rtishuvi asosida qurilganligini 
e ’tiborga oladigan b o ls a k ,  h a r bir ta ra f o ‘zining talab va e ’tirozlariga 
asos  qilib  k o ‘rsatgan  h o latla rn i  isbotlashi,  sudga  m u ro jaat  qilgan
104

---

d a ’vogar  o ‘z  talablariga  asos  qilib  k o ‘rsatayotgan  h o la tla r  va  bu 
h o latla rn i  tasdiqlaydigan  dalillarni  ta q d im   etishi  sh art  (F P K n in g  
57-m o d d asi birin ch i qism i,  1 4 9 -m oddaning birin ch i qism i). A ynan 
m a z k u r  fak tlard an   ish  b o ‘yicha  isbotlash  p red m eti  yuzaga  keladi.
Sud isbotlash p red m e tin i tara fla m in g  talab va e ’tirozlari  h am d a 
ishda  q o ‘llanilishi  lozim   boflgan  m o d d iy   h u q u q   n o rm alarig a  am al 
qilgan holda belgilaydi.
Isbotlash  p red m etig a  m an su b   b o ‘lgan  fak tlar  tarkibi  h a r  bir 
fuqarolik  ishi  b o ‘y ich a  tu rlic h a  bofladi.  M asalan,  birgina  m a ’naviy 
z a ra rn i  u n d irish   to ‘g ‘risidagi  ishlar  b o ‘yicha  isbotlash  p red m e ti, 
o ‘zid a  m a ’naviy  z a ra r  u c h u n   t o ‘lov  m iq d o ri,  jav o b g arn in g   ayb 
darajasi  va  u n ing  h u q u q q a   x ilo f  h ara k a ti  (harakatsizligi),  jav o b - 
gam ing jism oniy,  ruhiy azoblari va ularning nim alarda ifoda etilishini 
m ujassam   etu v ch i  m u rak k ab   yuridik  tark ib   hisoblanadi.
Isb o tlash   p re d m e tig a ,  b irin c h i  n a v b a td a ,  d a ’v o n in g   asosiga 
q o ‘yilgan  faktlar,  y a ’ni  d a ’v o gar  o ‘zin in g   talablariga  asos  qilib 
ko‘rsatayotgan holatlar va bu holatlam i tasdiqlaydigan dalillar m ansub 
bofladi.  Isbotlash  p red m e tig a ,  sh u n in g d ek ,  javobgar  to m o n id a n  
d a ’voga qarshi bildirilgan e ’tirozlam i asoslaydigan  faktlar ham   kiradi.
A yrim   h o lla rd a   tara fla r  o ‘z  tala b   va  e ’tiro z la rig a   asos  qilib 
ko‘rsatayotgan holatlarda xatolikka ham  yo‘l q o ‘yishi mumkin.  Masalan, 
taraflar ish u ch u n  yuridik aham iyatga ega b o ‘lm agan dalillarni taqdim  
etish  holatlari  uchraydi.  Ayrim   hollarda  taraflar,  aksincha,  huquqiy 
oq ib at  yuzaga  keltiradigan  h a m m a   dalillarni  h am   sudga  taqdim  
etaverm aydilar.  Shuning  uchun  ham   isbotlash  predm etiga  kiradigan 
faktik  holatlar  doirasini  oxir-oqibat  sud  belgilaydi.
S ud  faq at  ish  u c h u n   a h a m iy atg a   ega  boflgan  d alillarn ig in a 
k o brishga  q abul  q iladi,  raislik  qiluvchi  sud  m ajlisini  boshqarib, 
ishning b a rc h a  holatlari, taraflam in g  huquq va  m ajburiyatlari to ‘liq, 
h a r taraflam a va xolisona an iq lan ish in i,  sud protsessining tarbiyaviy 
t a ’sirini t a ’m inlaydi,  k o ‘rilayotgan  ishga aloqasi boflm agan  h a m m a  
n arsani  sud  m u h o k am a sid a n   c h e tla ta d i  (F P K n in g   5 8 -m o d d asi, 
164-m oddasi  ikkinchi  qism i).