Вазирлиги қарши давлат университети

. 

---

57 
Контекстуал калькалаш - 
аниқ таржимон томонидан аниқ матнда 
яратилади ва калькаланган бирикма маъноси манба-тилдаги фразеологик 
бирикманинг ёрқин ва жонли ички шаклидан келиб чиққан ҳолда тушунарли бўлиб 
қолади. Кўп ҳолларда таржимон томонидан мувафаққиятли амалга оширилган 
калькалаш унинг изланиш натажаси ҳисобланади, чунки компонентли ва қиёсий 
калькалар - окказионализмлар таржимоннинг оригинал-тил фразеологик 
анъаналарига яқинлашишга бевосита ҳаракат қилганлигини акс эттиради. 
Тавсифий таржимадан у ёки бу сабабларга кўра калькалашнинг имкони 
йўқлигида фойдаланилади. Мазкур усулдан фойдаланилганда компонент 
таркибининг кенгайиши, шунингдек, гапнинг таркибий-грамматик тузилишини 
етарли даражада ўзгаришига олиб келади. Бундай усул образлилик ва 
экспрессивлик ҳисобига ахборотларнинг йўқолишига олиб келади, матнни миллий 
колорит ва ўзига хосликдан маҳрум этади. Бироқ, у тушунмовчиликни (бу эса кўп 
ҳолларда янги сўзнинг янги тушунча билан ўзлаштирилишига олиб келади) 
бартараф этиш афзаллигига эга.
 
Ўxшаш маънони англатувчи сўзни қўллаш тахминий таржима деб аталади ва 
у ўз ичига қуйидаги тамойилларни олади. Жинс ва тур билдирувчи алмаштириш 
(маънони умумлаштириш), функционал аналогини қидириш, тасвирлаш, 
реалиянинг номини изоҳлаш ёки тушунтириш каби жиҳатларни қамраб олади. 
Функционал аналогнинг қулайлиги шундаки, ўлчовни билдирувчи 
реалияларни таржима қилишда улар китобхонда қандайдир сифат тасаввурларини 
ҳосил қилишга йўналтирилган бўлади. Масалан: рус тилидаги “сто пудов” – юз пуд 
тушунчаси ўзбек тилига “жуда оғир” деган маънони англатади. Унинг ўзбек 
тилидаги аналоглари бўлиб “зил-замбил”, “бир ботмон” каби ибораларни ишлатиш 
мумкин.
Француз тилидаги “n’avoir ni feu ni lieu” – “не иметь ни кола, ни двора”
фразеологик иборасини ўзбек тилида – “чипчирғаси йўқ, битидан бошқа ҳеч 
нарсаси йўқ, қоққанда қозиқ, осганда хурмача, шип-шийдам” каби иборалар билан 
тасвирий тарзда ифодалаш мумкин.
Реалиялар маъносининг таржимаси учун усул танлаш муаммоси энг аввало 
реалия шу тилда тўлиқ ўрганилмаган бўлсагина содир бўлиши мумкин. Тарихий 
фактларнинг, географик номларнинг ёки машҳур газета, журналларнинг номларини 
акс эттирувчи реалияларни таржима қилишда маълумот бера олувчи манбаларга 
мурожаат қилиш лозим.
Шунингдек, эквивалентсиз лексикага географик номлар, газета ва 
журналларнинг, театрларнинг номлари ҳамда атоқли отлар ва лақаблар киради. 
Худди ижтимоий-сиёсий ва этнографик реалияларни таржима қилишда 
бўлганидек, бу ҳолда ҳам юқорида таъкидлаб ўтилган усуллар, яъни 
транслитерация (транскрипция) ёки трансформацион таржиманинг усулларидан 
бўлган қўшиш, тушириб қолдириш, тушунчаларни матнларда ёки сноскаларда 
изоҳлаш, тахминий мос келадиган ҳолатларни қўллаш каби усулларидан 
фойдаланилади. 

---

58