6-mavzu. Iqtisodiy islohotlar, xususiy mulkchilikning shakllanishi

Bozor infratuzilmasi
— bu bozor aloqalarini oʻrnatish va ularning bir 
maromda amal qilishga xizmat koʻrsatuvchi muassasalar tizimidir. Unga ombor 
xoʻjaligi, transport, aloqa xizmatlari ko’rsatuvchi korxonalar, tovar va xizmatlar 
muomalasiga (birjalar, auktsionlar, savdo uylari, savdo – sotiq idoralari va 
agеntliklari kabilar) moliya-kredit munosabatlariga xizmat qiluvchi muassasalar 
(bank turidagi muassasalar, kreditlash idoralari, sugʻurta va moliya kompaniyalari, 
soliq idoralari) va ijtimoiy sohaga xizmat koʻrsatuvchi muassasalar (uy-joy va 
kommunal xizmat idoralari, aholini ishga joylashtirish firmalari) kiradi. Axborot 
xizmati idoralari ham bozor infratuzilmasining alohida boʻgʻinini tashkil qilib, 
ularga maʼlumotlarni toʻplash, umumlashtirish va sotish bilan shugʻullanuvchi 
kompaniya va firmalar kiradi. 
Bozor infratuzilmasi 
— bozorda tovarlar va xizmatlarning erkin harakatini 
taʼminlaydigan muassasalar, tashkilotlar majmui. 
Bozor infratuzilmasining asosiy unsurlari quyidagilar: 

birjalar (tovar, xom ashyo, fond, valyuta) va ularning tashkiliy 
rasmiylashtirilgan vositachiligi; 

kimoshdi savdolari, yarmarkalar va birjadan tashqari tashkiliy vositachilik 
shakllari; 

kredit tizimi va tijorat banklari, emissiya tizimi va emissiya banklari; 

aholi bandligini boshqarish tizimi, davlat va nodavlat bandlikka yordam 
koʻrsatish markazlari (mehnat birjalari); 

axborot texnologiyasi va ishbilarmonlik aloqalari vositalari; 

---


soliq tizimi va soliq inspeksiyalari; 

tijorat xoʻjalik xatari sugʻurtasi tizimi va sugʻurta kompaniyalari; 

maxsus reklama agentliklari, axborot markazlari va ommaviy axborot vositalari 
agentliklari; 

savdo palatalari, ishbilarmon doiralarning ixtiyoriy, davlat, jamoat birlashma 
(uyushma)lari; 

bojxona tizimi; oʻrta va oliy iqtisodiy taʼlim tizimi, auditorlik kompaniyalari; 

konsalting (maslahat) kompaniyalari; 

ishbilarmonlik faoliyatini ragʻbatlantirishga xizmat qiladigan davlat va jamoat 
fondlari; 

maxsus erkin tadbirkorlik zonalari va boshqalar. 
Bozor infratuzilmasi ishlab chiqaruvchilar bilan isteʼmolchilar, yaʼni haridor va 
sotuvchilarni bir-birlariga uchrashtirish, bozor ishtirokchilari oʻrtasidagi oldi-sotdi 
operatsiyalarini oʻtkazish, ularning oʻzaro hisob-kitoblari, shuningdek barcha 
bozordagi doimiy hamkorlik va mijozlik aloqalarini oʻrnatish, ish kuchi topish va 
boshqalarda yordam beradi. Bozor infratuzilmasi davlatning iqtisodiyotni tartibga 
soluvchi tadbirlarini amalga oshiradi.
Bozor infratuzilmasining bu barcha unsurlari ishlab chiqaruvchilarning 
savdo-sotiq, moliya-kredit ishlariga, sherik topishiga, ish kuchini yollashiga 
koʻmaklashadi, davlatning iqtisodiyotni tartibga soluvchi tadbirlarini amalga 
oshiradi, ishlab chiqaruvchilar oʻrtasida aloqa oʻrnatishga yordam beradi. Ularning 
bir qismi davlat mulkchiligida faoliyat koʻrsatsa, boshqalari mustaqil muassasa va 
uyushmalardan iborat boʻlib, koʻrsatgan xizmatlari uchun haq oladi. 
Yurtimiz mustaqillikka erishgandan so‘ng dastlabki qadam bozor 
munosabatlariga asoslangan iqtisodiѐtga o‘tish, ya’ni xo‘jalik yuritishning barcha 
shakllari uchun teng iqtisodiy shart-sharoitlar yaratish, xususiy mulkchilikni 
shakllantirish va rivojlantirish hamda mulkdorlar mustaqil faoliyat yuritishi uchun 
zarur tashkiliy, iqtisodiy va huquqiy asoslarni va institusional tuzilmalarni barpo 
etish ishlari boshlangan va hozirgi damda o‘z rivojini topmoqda. Agrar sohada 
bosqichma-bosqich olib borilgan islohotlar, xususan, ana shu amalga oshirilgan 
ishlar natijasida xususiy mulkchilikka asoslangan turli toifadagi xo‘jaliklar tashkil 
etildi va faoliyat yurita boshladi. Ta’kidlash joizki, oxirgi yillarda qishloq xo‘jaligi 
ishlab chiqarishida fermer xo‘jaliklarining o‘rni tobora oshib bormoqda va ularni 
rivojlantirish uctuvor vazifaga aylandi.
Shu nuqtai nazaridan respublikamizda fermer xo‘jaliklarini har tomonlama 
rivojlantirish bo‘yicha keng ko‘lamli ishlar amalga oshirilmoqda. Buni davriy 
statistik ma’lumotlar, fermer xo‘jaliklariga yer maydonlarini maqbullashtirish, ular 
faoliyatini rag‘batlantirish va uyg‘unlashtirish, ularga xizmat ko‘rsatuvchi 
infratuzilma muassasalarini tashkil etish bo‘yicha qabul qilingan me’yoriy-huquqiy 

---

hujjatlar dalil sifatida xizmat qilishi mumkin. Respublikamiz Birinchi Prezidenti 
Islom Karimov O’zbekiston mustaqilligining 20 yilligiga bag‘ishlangan 
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qo‘shma 
majlisidagi 
ma’ruzasida ta’kidlaganidek: “... mamlakatimiz mustaqil taraqqiyotining dastlabki 
bosqichida, ya’ni 1991 yildan 2000 yilgacha bo‘lgan davrda ulkan o‘zgarishlarni 
amalga oshirishda asosiy e’tiborimiz markazlashtirilgan ma’muriy-buyruqbozlik 
tizimiga barham berish va bozor iqtisodiyotining yangi mexanizmlarini joriy 
etishdan iborat”.