M oliya 5-bob. Moliyaviy rejalashtirish va tartibga solish

A.V. Vahobov. T.S. Malikov
•
o ‘z reja topshiriqlarining bajarilishini ta’minlash uchun xo‘jalik 
yurituvchi sub’ektning moliyaviy resurslarga b o ‘lgan aniq ehtiyoj- 
larini aniqlash;
• moliyalashtirish manbalari (shu jum ladan, ichki va tashqi 
manbalarning) va ularning tarkibiy tuzilishini bashoratlash;
• xo ‘jalik yurituvchi sub’ektlar moliyasini boshqarish tizimini 
yaratish va uni qo‘llab-quw atlash;
® shakllantirilgan rejalarni operativ o ‘zgartirish tartibini ishlab 
chiqish.
Moliyaviy rejalashtirishning ikki turi b o lish i mumkin:
• strategik moliyaviy rejalashtirish;
• joriy moliyaviy rejalashtirish.
Strategik moliyaviy rejalashtirish o ‘z ifodasini strategik moliyaviy 
rejalarda topadiki, u tashqi va ichki muhitda o ‘zgarayotgan xo ‘jalik 
yuritish sub’ekti moliyaviy taraqqiyotining ko‘p variantli bashorati- 
dan iboratdir.
Strategik moliyaviy reja, hech bo‘lmaganda, quyidagi savollarga 
aniq javob berm og‘i lozim:
• xo‘jalik yurituvchi sub’ekt uchun talab qilinadigan kapitalning 
o ‘lch a m i qanday, u qaysi m an b alar h iso b id an va qanday 
muddatlarda jalb qilinadi?
• bu kapitaldan qanday qilib foydalaniladi?
• o ‘z kuchiga ishongan holda xo 'jalik yurituvchi sub’ekt 
rivojlanishi mumkinmi? A garyo‘q b o ‘lsa, moliyaviy resurslarni jalb 
qilishning manbalari qanday?
• x o ‘jalik yurituvchi sub’ekt pul mablag'lari tushumi, ishlab 
chiqarishning rentabelligi va investitsiyalar daromadligining qanday 
darajalariga chiqishi mumkin va qay muddatlarda?
0 ‘z navbatida, joriy moliyaviy rejalashtirishning asosiy funksiya­
lari quyidagilardan iborat:
• ishlab chiqarish, investitsion, marketing, ilmiy-loyihaviy va 
qidiruv faoliyatlarini hamda ijtimoiy loyihalarni amalga oshirish 
uchun zarur bo'lgan moliyaviy resurslarning hajmi va manbalarini 
aniqlash;
• mahsulotni (ishni, xizmatni) ishlab chiqarish va realizatsiya 
qilish tannarxini rejalashtirish;
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

M oliya
• pul oqimlarini rejalashtirish;
• butun xo‘jalik yurituvchi sub’ekt doirasida foydani rejalash­
tirish;
• investitsiya daromadliligini rejalashtirish.
Moliyaviy rejalashtirish m amlakat milliy xo‘jaligini rejalashti­
rishning tarkibiy qismi b o ‘lib, ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish rejasi 
ko‘rsatkichlariga tayanadi, moliya tizimidagi barcha organlarning 
faoliyatlarini m uvofiqlashtirishga yo‘naltiriladi. M oliya tizimi 
tarkibidagi alohida b o ‘g‘inlarning nisbiy mustaqilligi quyidagilarni 
o ‘zida aks ettiruvchi moliyaviy rejalar ishlab chiqilishi zarurligini 
taqazo etadi:
• pul fondlarini shakllantirish va ulardan foydalanish shakllari 
va metodlarining o ‘ziga xosligi;
• moliyaviy resurslarni tarm oqlar va hududlar b o ‘yicha qayta 
taqsimlash.
Moliyaviy rejalashtirishning bosh ob’ekti rejada o ‘z miqdoriy 
ifodasini oladigan moliyaning b o ‘g‘inlari hisoblanadi. Konkret pul 
fondlari mablag‘larining harakati yagona tizimga birlashtirilgan 
tegishli moliyaviy rejalarda ifodalanadi va mustahkamlanadi.
Moliyaviy rejalar tizimi markazini byudjet rejasi egallaydiki, 
unda byudjet fondining harakati, darom adlar va xarajatlarni 
shakllantirish va ulardan foydalanish shakllari va metodlari, daromad 
va xarajatlarning tarkibiy tuzilishi va tuzilmasi o ‘z miqdoriy ifodasini 
topadi.
Byudjetdan tashqari fondlarning harakati, mos ravishda, Pensiya 
fondi, Ijtimoiy sug‘urta fondi, Majburiy tibbiyot sug‘urtasi fondi, 
Y o ‘l fondi, Aholi bandligi davlat fondi kabilarning moliyaviy 
rejalarida ularning daromadlari va xarajatlarida o ‘z aksini topadi. 
Ularning daromadlar qismida yuridik va jism oniy shaxslarning 
majburiy va ixtiyoriy badallari ifodalanadi. Sug‘urta badallarining 
miqdori mehnat haqiga nisbatan foizlarda o ‘rnatiladi. Byudjetdan 
tashqaridagi fondlarga qism an byudjet m ablag‘lari tu shishi, 
mablag‘lar yetishmaganda byudjetdan tashqaridagi fondlar bir- 
birlaridan qarzga mablag‘lar olishi mumkin. Shunday qilib, bunday 
fondlar bir-biri va byudjet fondi bilan chambarchas bog‘liqdir.
Sug‘urta fondi butun jam iyat, alohida mintaqaiar, hududlar va
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

А . У