The economy of enterprise

1.1. Iqtisodiyot fan va ishlab chiqarish faoliyatining sohasi sifatida 
 
“Borliq ongni belgilaydi” iborasi ma’lum bir jihatlari bilan har bir inson hamda 
jamiyat  hayoti  va  iqtisodiyotning  tuzilishini  anglatadi.  Shu  sababli  iqtisodiyotning 
oila  o’chog’i  miqyosida,  shuningdek,  korxona,  tarmoq  va  butun  xalq  xo’jaligi 
miqyosida ko’rib chiqilishi bejiz emas. So’nggi holatda gap makroiqtisodiyot haqida, 
uning  tendentsiyalari,  qonuniyatlari  haqida  borib,  unda  ko’rib  chiqiladigan 
muammolar ba’zi hollarda korxona iqtisodiyotidan sezilarli ravishda farqlanadi. 
 “Iqtisodiyot”  atamasi  birinchi  bor  Aristotel  tomonidan  kiritilgan  hamda 
odamlarning tovar ishlab chiqarish va ayirboshlashdagi xo’jalik faoliyatini anglatgan. 
Tovar  ishlab  chiqarish,  ayirboshlash  va  realizatsiya  qilish  tizimi  qanchalik  yaxshi 
tashkil  qilingan  bo’lsa,  iqtisodiyot  ko’rsatkichlari  va  aholining  turmush  tarzi, 
resurslarsdan  oqilona  foydalanish,  bahoni  shakllantirish,  soliqqa  tortish,  samarali 
qo’llanuvchi boshqaruv tizimi kabi omillarni hisobga olgan holda, shunchalik yuqori 
bo’ladi. 
Iqtisodiyotning  inson  va  jamiyat  hayotidagi  o’rni  va  ahamiyatiga  o’z  vaqtida  
A.Smit  yuqori  baho  berib,  u  insonni  “homo  economicus”  -  “iqtisodiy  odam”  deb 
atagan.  Haqiqatdan  ham,  har  bir  odam  iqtisodiyotning  mohiyatini,  hayot  ne’matlari 
nimalar  evaziga  berilishini  anglamaguncha,  mablag’larni  ishlab  topish  va  ulardan 
samarali  foydalanishni  o’rganmaguncha,  oila  miqyosi  va  undan  yuqori  darajadagi 
iqtisodiyot  uchun  ma’qul  keluvchi  sifat  va  miqdor  parametrlariga  ega  bo’ladi,  deb 
o’ylash noto’g’ri bo’lar edi. Demak, iqtisodiyot parametrlari (ham salbiy, ham ijobiy) 
avvalo  insonlar  harakati  va  faoliyatining,  oqilona  ho’jalik  yuritish,  moddiy 
boyliklarni  ishlab  chiqarish,  ayirboshlash  va  taqsimlashni  samarali  olib  borish 
qobiliyati natijasida yuzaga keladi. 
Iqtisodiyot inson hayotining moddiy, ma’naviy, fiziologik va boshqa ehtiyojlari 
bilan  bog’liq  bo’lgan  har  bir  jabhasini  qamrab  oladi.  Oila  qurish,  kelajak  avlodni 
tarbiyalash,  zaruriy  turmush  tarzini  ta’minlash  uchun  odamlarga  oziq-ovqat,  kiyim-
bosh,  turarjoy  va  boshqa  vositalar  kerak  bo’ladi.  Bu  predmetlar,  qoidaga  ko’ra, 
iqtisodiyotning  turli  tarmoqlaridagi  korxonalarda  ishlab  chiqariladi.  Shu  sababli 
iqtisodiyotning, 
ayniqsa, 
avvalgi 
ma’muriy-buyruqbozlik 
tizimidagi 
rejali 
iqtisodiyotdan  farq  qiluvchi  bozor  iqtisodiyotining  rivojlanish  tendentsiyalari  va 
qonunlarini  bilish,  ro’y  berayotgan  ijtimoiy-iqtisodiy  jarayonlarni  tushunish  va 
istalgan xo’jalik muammolarini hal qilishda muhim shart hisoblanadi.