The economy of enterprise

IV BOB. KORXONANI BOShQARISh 
 
 
4.1. Boshqaruv zamonaviy korxonalar faoliyatida ob’ektiv zaruriyat sifatida 
 
Boshqaruv  jamiyat  munosabatlarining  muhim  ko’rsatkichi  sifatida  jamiyat 
hayotining barcha jabhalariga tegishlidir. U insonning jamiyatdagi mohiyati, mehnati 
taqsimoti,  kooperatsiya  va  muomala  zarurati,  iqtisodiy,  ijtimoiy  va  siyosiy 
munosabatlardan  kelib  chiqadi.  Boshqaruvsiz  tabiatni  o’zgartirish,  mehnat  qurollari 
va  predmetlarini  yagona  ishlab  chiqarish  jarayonida  birlashtirishga  yo’naltirilgan 
faoliyat  yuritishning  iloji  yo’q.  Boshqacha  qilib  aytganda,  boshqaruv  ishlab 
chiqarishning barcha qatnashchilari va elementlari o’rtasida kelishuvni yo’lga qo’yib, 
yuzaga  kelgan  munosabatlarning  mazmuni  va  me’yorini  tartibga  soladi  hamda 
resurslardan foydalanishning samarali yo’llarini topishga o’z hissasini qo’shadi.  
Boshqaruvning  mohiyati  va  ob’ektiv  zaruriyatini  yanada  osonroq  va  tezroq 
tushunish  uchun  adabiyotda  mashhur  bo’lgan  misol  -  orkestr  va  dirijerga  murojaat 
qilish  lozim.  Orkestr  va  dirijerning  o’zaro  aloqasini  ilg’ab  olish  uchun  musiqiy 
qobiliyat talab qilinmaydi. 
Kontsert tomoshalarida bo’lgan har bir kishi dirijerning sahnada paydo bo’lish 
chog’ini ko’rgan, albatta. Orkestr tomon o’girilgach, dirijer tayoqchasini ko’taradi va 
musiqachilar musiqa chalishni boshlaydilar. Shunga o’xshash holat boshqaruvda ham 
ro’y  beradi  -  yo’lga  qo’yilgan  tashkilotchilik  tizimi  boshqaruv  komandalari  asosida 
ishlaydi. 
Bundan  kelib  chiqqan  holda  boshqaruv  -  ijtimoiy  mehnat  jarayoniga  ishlab 
chiqarish  rivojlanishining  ob’ektiv  qonunlari  asosida  yo’naltirilgan  tarzda  ta’sir 
o’tkazish tizimi, har bir ishchining va butun jamoaning mehnatini bir vaqtning o’zida 
nazorat qilish, motivatsiya va tartibga solish usulidir. Moddiy boyliklar va ne’matlar 
hamda  ularga  tenglashtirilgan  qadriyatlarni  taqsimlash,  iste’mol  qilish  va 
ayirboshlash ham boshqaruvni talab qiladi. 
Hozirgi  paytda,  iqtisodiy  va  ilmiy-texnik  o’zgarishlar  davrida  boshqaruv 
usullari,  tamoyillari  va  texnikasida  sezilarli  o’zgarishlar  ro’y  bermoqda.  Boshqaruv 
alohida  tizim  sifatida  tobora  ko’proq  tajriba  almashish  sohasi,  reklama,  ishlab 
chiqarish  vazifalarini  tezkor  hal  qilish  vositasi  bo’lib  bormoqda.  Bunga  esa 
boshqaruvni professionallashtirish, biznes va tadbirkorlik maktablari hamda maslahat 
markazlarining ochilishi sabab bo’lmoqda. Ma’muriy-buyruqbozlik tizimi borgan sari 
xo’jalik  yuritishning  iqtisodiy  usullariga  asoslangan  boshqaruv  tizimiga  o’rnini 
bo’shatib bermoqda. 
Boshqaruvga  yondashishdagi  zamonaviy  usullarning  muhim  ahamiyati  inson 
omilini faollashtirish, o’z-o’zini boshqarish va tashabbuskorlikni rivojlantirish, bozor 
iqtisodiyoti  talablariga  javob  beruvchi  yangi  tashkiliy  tuzilmalarni  yaratishda 
namoyon bo’ladi. Ma’lumki, o’z korxonasi yoki tsexida, o’z ish yoki xizmat joyining 
“xo’jayini”  bo’lmay  turib  iqtisodiyotning  har  tomonlama  rivojlanishini  talab  qilib 
bo’lmaydi. Insoniyat hayotida shu narsa isbotlab berilganki, moddiy to’kin-sochinlik 
o’zidan-o’zi paydo bo’lmaydi, uni mehnat faoliyati va oqilona boshqaruv yordamida 
yuzaga  keltirish  mumin.  Bu  holatni  aniq  tushunish  va  unga  to’g’ri  baho  berish 
 
40 

---

zamonaviy  menedjmentni  boshqaruv  to’g’risidagi  fan  sifatida  qabul  qilishni  asoslab 
beradi. 
 
O’zaro aloqada va ma’lum jihatdan bir-biriga bo’ysinuvchi bo’lgan boshqaruv