The economy of enterprise

Uskunadan  integral  foydalanish  koeffitsienti  uskunadan  ekstensiv  va 
intensiv  foydalanish  koeffitsientlarining  ko’paytmasi  orqali  aniqlanib, uning  vaqt  va 
quvvat bo’yicha band bo’lishini (foydalanilishini) kompleks xarakterlaydi. 
Bizning  misolimizda  K
eks
  q  0,71  va  K
int
  q  0,8  bo’lganligi  tufayli,  uskunadan 
integral foydalanish koeffitsienti quyidagiga teng bo’ladi: 
57
,
0
8
,
0
*
71
,
0
*
.
=
=
=
инт
экс
интегр
К
К
К
 
Korxonaning  asosiy  ishlab  chiqarish  fondlaridan  foydalanishning  umumiy  va 
qiymat  ko’rsatkichlari  nuqtai  nazaridan  kelib  chiqqan  holda,  avvalo  fond  qaytimi 
 
84 

---

haqida  to’xtalib  o’tish  kerak.  U  asosiy  fondlar  birligiga  (qiymati  bo’yicha)  to’g’ri 
kelgan mahsulot ishlab chiqarishni xarakterlaydi. 
U mahsulot sotishdan tushgan bir yillik tushumning (V) asosiy ishlab chiqarish 
fondlarining o’rtacha yillik qiymatiga nisbati sifatida aniqlanadi: 
 
 
 
 
с
Ф
В
Ф
=
к
 
Mahsulotning  fond  sig’imi  -  fond  qaytimiga  teskari  qiymat  bo’lib,  quyidagi 
formula asosida aniqlanadi: 
  
 
 
 
В
Ф
Ф
ыр
с
=
 
Fond  sig’imi  kapital  qo’yilmalari  (investitsiyalar)ni  tejash  yoki  ko’paytirish 
bilan uzviy ravishda bog’liq bo’ladi. Masalan, mahsulot fond sig’imi pasayib, uning 
ishlab  chiqarish  hajmi  doimiy  yoki  o’suvchi  bo’lganda  asosiy  ishlab  chiqarish 
fondlaridan foydalanish sharoitlari yaxshilanadi, demak, kapital qo’yilmalarini tejash 
uchun imkoniyat tug’iladi. Uni topish uchun quyidagi formuladan foydalaniladi: 
 
 
 
Β
×
Φ
=
е
к
Э
 
Bu erda: 
E
k
 – kapital qo’yilmalarni tejash, so’m; 
F
e
  –  hisobot  yilida  mahsulot  fond  sig’imining  o’tgan  yildagiga  nisbatan 
o’zgarishi, so’m. 
Har  bir  korxona  o’z  tasarrufidagi  asosiy  ishlab  chiqarish  fondlaridan  iloji 
boricha unumli foydalanishga intilishi lozim. Bunga fondlarni ish bilan ta’minlashni 
yaxshilash  tufayli  ishlab  chiqarish  va  mahsulotlarni  sotish  hajmini  oshirish,  nisbiy 
xarajatlarni  kamaytirish,  foydani  oshirishdan  tashqari  asosiy  fondlarda  jamiyatning 
o’tmishda  narsa  holiga  aylangan  mehnati  mujassamlanganligi  ham  zaruriyat 
tug’diradi. 
 
Korxona  asosiy  ishlab  chiqarish  fondlaridan  foydalanishni  yaxshilashning 
asosiy yo’nalishlari sifatida quyidagilarni ko’rsatish mumkin: 
•  smena davomida uskunalar bekor turib qolishini qisqartirish va uning oldini olish; 
•  uskunalarning smenalik koeffitsientini oshirish; 
•  bekor turuvchi uskunalarni qisqartirish va tugatish; 
•  ta’mirlash  va  profilaktika  tadbirlarini  o’z  vaqtida  va  sifatli  ravishda  amalga 
oshirish; 
•  uskunalarni ekspluatatsiya qiluvchi xodimlarning malakasini oshirish; 
•  ishlab chiqarishni tashkil etishni va resurslar bilan ta’minlashni yaxshilash.