Тайёрлаш ва уларнинг малакасини оширишни ташкил этиш бош илмий методик маркази

ўт -1, ўт-П, ўта-1, ўта-П 
сингари. 
Қўшимча ёрдамида ясалган сўздан кейин “ясалган”, грамматик шакл 
юзага келса “ҳосил қилинган” сўзлари ишлатилган. Асос била қўшимча 
орасига баробар(=) аломати қўйилган. Сўз қисмлари орасидаги муносабатни 
кўрсатишда қавслардан истифода этилган. Товуш жиҳатидан ўзгарган 
сўзларнинг олдинги ва кейинги шакллари ўтиш белгиси (>) ёрдамида 
берилган. Изоҳланаётган сўз, асос ва қўшимчалар қора кичик ҳарфларда 
келтирилган. Этимологик луғат хусусидаги фикрларни ундан келтирилган 
қуйидаги намуна билан якунлаймиз : АРИҚ “кичик оқин сув йўли
”. Баҳорда 
бу ариқларга сув сиғмай кетади. 
Бу от асл қадимги туркий тилдаги “оқ-“ 
маъносини англатган 
а:р-
феълидан 
–(ы)қ
қўшимчаси билан ясалган 
(ЭСТЯ,1,188); кейинроқ 
а:
унлисининг чўзиқлик белгиси йўқолган 
(Девон,1,96); ўзбек тилида
а 
унлиси 
а
унлисига алмашган,
ы
унлисининг 
қаттиқлик белгиси йўқолган
: а:р+ық=а:рық>ариқ
(1,32).
 
 

---

77
Энциклопедик луғатларнинг тузилиши хусусида сўз борган кезда 
биринчи 
галда 
“Ўзбекистон 
миллий 
энциклопедияси”, 
“Болалар 
энциклопедияси”. “Тошкент энциклопедияси” каби қомусий асарларни 
назарда тутамиз. Ўзбек луғатшунослари эришган сўнгги ютуқлардан бири, 
шубҳасиз, 2014 йилда Шарқ нашриётида чоп этилган “Заҳириддин Муҳаммад 
Бобур энциклопедияси” асаридир. Сал кам 64 босма табоқдан иборат бу асар 
Бобур номидаги халқаро жамоат фонди томонидан тайёрланган бўлиб, Бобур 
меросини илмий нуқтаи назардан таҳлил қилиш, тизимга солиш, изоҳлар 
билан таъминлаш ва тарғиб этиш мақсадида нашр қилинди. Бобур 
энциклопедияси 
(БЭ) 
мақолаларини 
тайёрлашда 
умуман 
илмий 
энциклопедиялар учун қабул қилинган ёндашув ва баён услубига риоя 
этилган. Сўзларни беришда уларни аслига яқинлаштиришга эътибор 
қаратилган. Арабча изофаларни беришда ўзбекча талаффузга мос вариант 
сифатида 
Хазойинул-маъоний
каби шакл қабул қилинган. Луғатда шахслар 
ҳақидаги мақолаларни номлашда қуйидаги қоидаларга асосланилган: 1) 
шахсни идентификациялаш – ном “БЭ”нинг қаерида тилга олинган бўлмасин, 
тегишли шахс ким эканлигини бир қийматли тарзда аниқлаш мумкин 
бўлиши: Жаҳонгир – Амир Темурнинг ўғли, Жаҳонгир мирзо Бобурнинг 
укаси, Жаҳонгиршоҳ – Бобурнинг 4-авлоди ва ҳ.к.; 2) биринчи принципга 
амал қилинган ҳолда шахснинг исми имкон қадар ихчам бўлиши (Амир 
Темур, Алишер Навоий, Иброҳим Сору ва ҳ.к.; 3) 
мир, мирзо, саййид, хожа
каби сўзлар исмларнинг сифати ёки хитоб(титул) бўлганда ажратилиб, 
исмнинг таркибий қисми бўлса, қўшиб ёзиш; 4) ном идентификациясини 
янада аниқлаштириш мақсадида унга нисба, лақаб каби қўшимчалар мақола 
номидан сўнг, тўлиқроқ исми шариф ва бошқа маълумотлар қавс ичида 
келтирилган. Амалдаги қоидалардан фарқли равишда ( лекин инглиз тилида 
қабул қилинганидек) хито, лақаб каби қўшимчалар исмнинг таркибий қисми 
сифатида бош ҳарфлар билан берилган. Бу қоида сулолалар номига нисбатан 
ҳам қўлланган. М.: