Тайёрлаш ва уларнинг малакасини оширишни ташкил этиш бош илмий методик маркази

3.2. Мустақиллик даврида ўзбек терминоногияси ва 
лексикографиясининг ўзбек тили табиатидан келиб чиққан ҳолда 
тараққий этиши 
Глобалллашув 
ва 
компьютерлаштириш 
асрида 
Ўзбекистон 
Республикасининг жаҳон ҳамжамияти сафидан ўрин олиши давлатлараро 
иқтисодий, сиёсий, маданий ва ҳ.к. алоқаларнинг қизғин, жадал ошишига 
олиб келди. 
Бундай муносабатларнинг ижобий натижалари нафақат ижтимоий-
сиёсий, маданий-иқтисодий ҳаётда, шунингдек тилда ҳам ўз ифодасини 
топмоқда. Сўнгги йилларда ўзбек терминологияси тайёр хорижий лексик 
бирликлар ҳамда улар англатувчи 
академик
лицей, коллеж,
магистр, 
магистратура, бакалавр, тендер, преференция, инвестиция, лицензия, дилер, 
мегаполис, экология, эксперт, демпинг, инфляция, клиринг, супермаркет, 
мини маркет, гипер маркет, чат, пайнет, электорат, наркобизнес, миллий 
авиакомпания
ва ҳ.к.
 
мутлақо янги тушунчалар ва реалиялар ҳисобига бойиб 
борди. 
Ўзбекистон Республикаси олимларининг дунёнинг ривожланган 
мамлакатлари 
етакчи 
олимлари 
билан 
ўрнатган 
илмий-техник 
муносабатларининг жадалллашуви, ҳамкорликда долзарб илмий масалалар 

---

29
устида изланишлар олиб боришнинг йўлга қўйилиши, ёш истеъдод 
эгаларининг нуфузли чет эл университетлари ва институтларида ўқиши
ёхуд малака ошириши мос терминларнинг яқинлашувига кўмак беради. 
Ҳозирги ўзбек терминологияси учун Ғарб тилларидан, айниқса, инглиз 
тилидан кўплаб терминларнинг қуйилиб келиши диққатга сазовордир. 
Шу билан бир қаторда, ўзбек тили терминларининг бошқа тиллар 
томонидан ўзлаштирилаётгани ажабланарли ҳол эмас. Зеро, сўз ўзлаштириш 
ҳодисасининг икки томонлама содир бўлиши тилшуносликда аллақачон 
тасдиғини топган.
Таъкидлаш жоизки, 1999 йилнинг май ойида Ўзбекистон Республикаси 
Президенти ташаббусига мувофиқ ўзбек кураши бўйича жаҳон биринчилиги 
ўтказилди. Кейинчалик бу спорт турининг оммалушуви ва дунё аренасига 
чиқиши натижасида 
кураш, ёнбош, чала, ҳалол, ғирром
каби терминлар 
халқаро спорт терминологиясининг мулкига айланди (Бектемиров 2002;10).
Шарқ тароналари (
восточные мелодий), 
ўзбек модели 
(узбекская модель) 
сингари терминлар жаҳонга машҳур бўлди. Маҳалла институтининг қайта 
тикланиши
фуқаролар йиғини, фуқаролар йиғини раиси, оқсақол 
ва ҳ.к. 
терминларнинг ўзга тиллар сўз бойлигидан мустаҳкам ўрин олишига ёки 
таржима қилинишига боис бўлди.
Қайд этиш лозимки, ўзбек терминологияси тизимида хорижий тилларга 
тааллуқли тушунчаларни ўз ички имкониятлар асосида ифодалаш тамойили 
етакчилик қилмоқда. Бундай жараён пайтида четдан келаётган 
ўзлашмаларнинг бир қисми ўзбекча мутаносиблари билан алмаштирилади 
ёки таржима қилинади. Ушбу усул янги тушунчаларни аташда ўта қулайлиги 
ва маҳсулдорлиги билан ажралиб туради. 

Масалан,
 
акциядорлик 
жамияти 
(
акционерное 
общество
), 
эркинлаштириш 
(либерализация
), тижорат банки (
коммерческий банк
), 
музёрар (
ледокол
), кичик бизнес (
малый бизнес
), солиқ ставкаси (
налоговая 
ставка
), тадбиркор (
предпринимател
ь), хусусий сектор (
частний сектор), 
инфратузилма
(инфраструктура), 
экологик хавфсизлик
(экологическая 
безопастность)
, сиёсий экстремизм (
политический экстремизм),