Узбекистон Республикаси Ташки Ишлар Вазирлиги

jus aureorum annulorum
деб аталган ҳуқуққа, яъни 
тилла узук тақиб юриш ҳуқуқига эга бўлди. Бу имтиёзга кўра бундай
либертин (ingenui), яъни озодликда туғилганлар билан барча соҳаларда бир 
хил ҳуқуққа эга бўлди, фақат бу ҳолдан патронга нисбатан бир қатор 
мажбуриятларга эга бўлиш ҳолати мустаснодир. Лекин бу мажбуриятларни 
ҳам
natalium restitutio
, яъни озодликда туғилганлар ҳуқуқларини ажратиш 
йўли билан барҳам топтириш мумкин бўлган. Бу ҳуқуқларни ажратишда 
принцепслар патрондан розилик олишган. Бундан ташқари, патронат 
муносабатларини қонун бўйича қуйидаги ҳолларда бекор қилиш мумкин 
бўлган: патрон клиентни ночор ҳолда ташлаб кетса; патрон либертинга 
нисбатан ўлим жазосини (poena capitalis) қўллаш талаби билан даъво 
қўзғатса; либертинни (operae officiales) ижарага берганда; манумиссия 
пайтида пул талаб қилса ва ниҳоят, либертиннинг мулкига меросхўр бўлиш 
ниятида ундан уйланмаслик ҳақида қасам олган ҳолларда. 
Lex Junia Norbana
(милоддан аввалги 19-йил), Fufia Caninia ва Lex
Aelia Sentia қонунлари патрон ва клиент муносабатларига бир қатор 
янгиликлар киритди. Бу қонунларнинг нормалари бўйича, Рим фуқаролари 

---

64 
томонидан озод қилинган қуллар – фуқаролар, бошқалар – лотинлар (latini 
Juniani) статусига, баъзилари – бўйсундирилган перегринлар (dediticiorum
numero) ҳуқуқий ҳолатига эга бўлишган. Status civitatis ҳолатига квирит 
мулкдор томонидан формал усулда озод қилинаётганларнинг сони, ёши ва 
озод қилаётганларнинг ёши тўғрисидаги қоидаларга амал қилган ҳолда озод 
қилинган қуллар эришган. 
Лотинлар ҳолатига квирит ва бонитар мулкдор томонидан юқорида қайд 
этилган қонунлар рескрипциялари ҳисобга олинмаган ҳолда бирон-бир 
ноформал усулда (per epistolam, inter amicos) озод этилган қуллар етишган.
Қуллик пайтида занжирбанд этилган, тамға босилган ва қийноқларга учраган, 
шунингдек, гладиаторлар курашига ёки йиртқич ҳайвонлар билан олишишга 
маҳкум этилган қуллар озод этилганда