Suvoqchilik va pardozlash ishlari

I 
B O B
M I N E R A L B O G ‘L O V C H I M O D D A L A R VA
T O ‘ L D I R G I C H L A R
M ineral b o g i o v c h i m o d d a la r deb, s u n ’iy yo1 bilan olinadi- 
g a n suvda qorilganda plastik x a m ir hosil qiladigan va fizik-kimyo- 
viy reaksiyalar ja ra y o n id a to sh d e k qotib qoladigan kuku n sim o n
materiallarga aytiladi. S h unday xususiyati tufayli mineral b o g io v c h i 
m o d d a la r qurilishda q o ris h m a va binolar tayyorlashda, shuningdek 
p ish irm a sd a n h a r xil s u n ’iy to sh m ateriallar, b u y u m la r va detal- 
lar ishlab c hiqarishda keng foydalaniladi.
1 .1 . O h a k la r
Havoda qotadigan qurilishbop ohak. 
K a rbona tli to g ‘ jinslari 
(ohaktoshlar, b o ‘r, d o lo m it va h o k a z o )n i o ‘rta c ha (sirti erim ay- 
digan) h a ro ra td a kuydirish y o l i bilan olinadigan b o g i o v c h i m od d a
havoda qotadigan qurilishbop ohak
deb ataladi. Karbonatli to g ‘ jin s ­
lari, asosan, kalsiy ka rb o n a t C a C 0 3, oz m iq d o rd a m agniy kar- 
b o n a t M g C O ,, kvars va gildan tashkil topadi. Biroq b u a ralashm a- 
lar qurilish o h agining sifatini pasaytiradi.
K arbonatli to g ‘ jinslarini kuydirish natijasida hosil b o 'lg a n oq 
rangli b o l a k l a r
so'ndirilgan ohak
deyiladi. A n a shu m ahsulotdan 
s o ‘ndirilm agan o h a k k ukuni, ka rbonatli o h a k kukuni va o hak suti 
olinadi.
Tarkibidagi m agniy oksidi M gO ning m iqdoriga qarab, h avo­
da qotadigan o h a k quyidagi turlarga ajratiladi: kalsiyli o h a k (M g O
25 %); m agnezial o h a k ( M g O 5 % dan 20 % gacha) va dolomitli 
o h a k (M g O 20 % dan 40 %gacha).
Qurilish ohagi. 
T a x m in a n 1000°C h a ro ra td a kuydirilgan oh a k - 
toshni m aydalab tuyib hosil qilingan m ahsulot 
qurilish ohagi
deb 
ataladi. Qurilish ohagi, qotish sharoitiga qarab, ikkiga ajratiladi: 
havoda qotadigan o h a k (faqat q u ru q havoda qotadi) va suvda ham
havoda h a m qotadigan 
gidravlik ohak.
5

---

O h a k n i kuydirib hosil qilingan havoda qotadigan o h a k kesak- 
lar holidagi s o ‘ndirilm agan o hak (kipelka) d e b ataladi (bu hali 
b o g io v c h i m o d d a emas). Kesaklar holidagi ohak (yarim fabrikat)dan 
to v ar m ah su lo t olish u c h u n u n i tuyib m aydalash kerak bo'ladi. 
O h a k n i ikki usulda m aydalash m um kin. Q a n d a y usulda m ay d a lan - 
ganligiga qarab, qurilishda ishlatiladigan havoda qotadigan o h a k
kesaklarining quyidagi xillari b o l a d i :
ruyilgan so'ndirilm agan ohak
va 
so ‘ndirilgan gidrat ohak.
S o bndirilm agan o hak yirik b o l a k l a r yoki m ay d a lan g a n (qay- 
n a m a ohak) h olda uchraydi. S o ‘ndirilgan gidrat o h a k (o h ak guli) 
o h a k b o ‘tqasi va o h a k suti tarzida ishlab chiqariladi.
P a r d o z suvoq u c h u n kuchsizroq m agneziyli o h a k n i ishlatgan 
m a ’qul, c h u n k i u n d a n tayyorlangan q o rish m ala r z ic h ro q b o ‘ladi. 
Odatda, korxonalarda ohak suvda so‘ndirilmagan holda ishlab chiqa­
riladi, markazlashtirilgan korxonalarda tayyorlangan o h a k esa b o ‘tqa 
holida yoki sut k o ‘rinishida tayyorlanadi. O hak b o lq a s in in g o ‘rtacha 
zichligi 1,3— 1,4 t / m 3, o h a k su tin ik i 1,2— 1,3 t / m 3, tuy ilg an
so ‘ndirilm agan ohakniki esa 1,0— 1,3 t / m 3 b o ‘ladi.
Havoda qotadigan ohak 0 ‘zbekistonda, asosan, Jizzaxdagi ohak 
zavodida, Q uvasoydagi o h a k k om bina tida , B ekoboddagi se m e n t 
k o m b in a ti va Q o ‘q o nda gi qurilish m ateriallari z a v o d id a ishlab 
c hiqariladi. B u n d a n tash q a ri, k o ‘p gina vilo y a tla rd a h a m o h a k
tayyorlaydigan m ahalliy korxonalar tashkil qilingan b o ‘lib, ular 
o ‘z h u d u d larid ag i qurilish tashkilotlarini o h a k b ila n t a ’m in la b
turadilar.