Ravhan hamdamovich ayupov raqamli iqtisodiyot va elektron tijoratda yangi texnologiyalar o’quv qo’llanma

Ren Zhengfei
Qutb kodeksi «otasi» - Turkiyalik professor Arikanga maxsus 
mukofotni topshirdi. Bu mukofot – uning insonlar kommunikatsiyasi rivojiga hissa 
qo‘shganligining izhori sifatida e’tirof etildi. Agar mamlakatimiz raqamli 
iqtisodiyot sohasidagi fundamental tadqiqotlarga va sifatli ta’lim olishga asosiy 
e’tiborini qaratmasa, turli sohalarning jadal rivojiga va amaliy hayotdagi yangicha 
g‘oyalarga erisha olmaydi. Masalan, mamlakatimizdagi ko’pchilik olim va soha 
mutaxassislarning fikricha, raqamlashtirish jarayoni mamlakat iqtisodiyotida 
borgan sari kuchayib boradi va transmilliy korporatsiyalarning mamlakat 
mintaqaviy va milliy iqtisodiyotlaridagi roli ortib boradi. Iqtisodiyotning raqamli 
segmenti mamlakat iqtisodiyoti va jamiyatda ro‘y bergan sifat o‘zgarishlari tufayli 
dolzarb ahamiyatga ega bo‘ladi. Yangiraqamli texnologiyalar va platformalar 
jismoniy shaxslar va korxonalar menejmentiga tobora katta ko‘lamda o‘zaro 
aloqalarda transaksiya harajatlarini qisqartirish hamda davlat tuzilmalari va xo‘jalik 
yurituvchi sub’ektlar bilan yaqin aloqalarni amalga oshirishga imkon beradi. 
Bularning natijasida tarmoq servislariga asoslangan raqamli yoki elektron 
iqtisodiyot 
shakllanadi. Raqamlashtirish tushunchasining o‘zi buyumlar 
internetidan tortib, elektron hukumat texnologiyalarigacha bo‘lgan zamonaviy 
axborot texnologiyalarini «yoppasiga» qo‘llash asosida tovarlar va hizmatlar ishlab 
chiqarishni boshqarish va ishlab chiqarishning o‘zini takomillashtirishning yangi 
bosqichidan dalolat beradi. Iqtisodiyotning raqamli segmentini kengaytirishning 

---

15 
asosiy sababi, transaksiya sektorining o‘sishi hisoblanadi, va u rivojlangan 
mamlakatlarda milliy YIMning 70%dan ortig‘ini tashkil qiladi. Bu sektor tarkibiga 
quyidagilar kiradi: davlat boshqaruvi, konsalting va axborot hizmatlari ko‘rsatish, 
moliya, ulgurji va chakana savdo, shuningdek, turli kommunal, personal va ijtimoiy 
hizmatlar ko‘rsatish.Iqtisodiyotda dinamika va diversifikatsiya darajasi qanchalik 
yuqori bo‘lsa, mamlakat ichkarisida va tashqarisida shunchalik katta hajmdagi 
noyob ma’lumotlar aylanadi, mos ravishda, milliy iqtisodiyot doirasida ham 
kattaroq axborot trafigi vujudga keladi. Shu sababli, raqamli iqtisodiyot hamda 
elektron tijorat information texnlologiyahizmatlarining kirib borish darajasi yuqori 
va qatnashchilar soni ko‘p bo‘lgan bozorlarda eng samarali faoliyat 
ko‘rsatadi.Birinchi navbatda, bu e-segmentning ulushi YIM 10%ini tashkil 
qiladigan, bandlik 4%dan yuqori bo‘lgan va bu ko‘rsatkichlar yaqqol o‘sish 
tendensiyasiga ega bo‘lgan internetga qaram tarmoqlar (transport, savdo, logistika 
va h.k.) bilan bog‘liq. Texnologik jihatdan, raqamli iqtisodiyot va elektron 
tijoratning rivojlanishini to‘rtta asosiy trend belgilab beradi: bular, mobil 
texnologiyalar, biznes-modellar, bulutli texnologiyalar va ijtimoiy media vositalari. 
Bu esa o’z navbatida shuni anglatadiki, milliy segmentni shakllantirishda ularning 
imkoniyatlaridan to’liq foydalanish muhim ahamiyat kasb etadi.Shu bilan bir 
vaqtda, milliy raqamli iqtisodiyot va elektron tijoratga ichki va tashqi 
investitsiyalarni samarali jalb etish va undan dividendlar olish uchun qulay 
ishbilarmonlik muhitini yaratish, salmoqli inson kapitalini tayyorlash, boshqaruv 
jarayonini ham rivojlantirish zarurdir. Bularning barchasi iqtisodiy o‘sishning 
poydevori hisoblanadi va xuddi shu sababli, ularni rivojlantirish chora-tadbirlari 
majmuini aniqlash lozim. Raqamli iqtisodiyot va elektron tijorat sohasiga oid 
yuqorida aytib o’tilgan fikrlarni keng halq ommasiga va ayniqsa, talaba-
magistrantlarga yetkazish maqsadida yozilgan 
ushbu o’quv qo’llanmaxuddi shu 
va shunga o’xshash masala va muammolari ommabop ravishda taqdim etishga 
va imkoniyat darajasida yoritishga bag’ishlangan.