1-Ma’ruza: Ajratish va konsentrlashning asosiy usullari

Elektroqimyoviy usullar.
Aralashma tarkibiy qismlarini ajratish va ochish 
uchun eritmadagi zaryadlangan zarrachalarni tashqi elektr maydonda harakatlanish 
(siljish) 
tezligini 
farqiga 
asoslangan 
elektroforez
usullaridan (elektroforetik 
usullardan) foydalaniladi. Tashqi elektr maydoni ta’sirida turli tezlik bilan 
harakatlanuvchi ionlar bir-biridan ajrab, tabiatiga ko’ra turli ionlar zonalarini hosil 
qiladi. Bu zona (sohalar)ni turli usullarda ochish mumkin. 
Elektroforez 
erkin 
bog’lanmagan 
muhitda (erkin
harakatlanuvchi
suyuqlikda) olib borilsa – 
frontal
elektroforez
, yoki bog’langan muhitda, ya’ni 
g’ovak asosga (filtr qog’o’z, sellyulo’za, ko’kunsimon plastmassa, kraxmal, 
alyuminiy oksidi, silikagel, poliakrilamid geli, agar-agar, asetilsellyulo’za, shisha 
ko’kuni) shimdirilgan holda, 
zonali
elektroforez,
deb ataladi. 
Elektroforez uskunasi tok manbai, elektroforez kamerasi, kamerani tok 
manbai bilan bog’lovchi ikki elektrod aralashmadagi ajralgan tarkibiy qismlarni 
yig’ib oluvchi va ochuvchi moslalalardan iborat. Elektroforetik uskunaning turli 
variantlari ishlab chiqarilgan. 
Harakatchan faza (gaz, suyuqlik) tarkibida harakatlanuvchi moddalarni 
qo’zg’almas (stasionar) fazaga nisbatan, moilliklarini farqiga asoslangan usullar 
turkumi 
– ajratish va konsentrlashning 
xromatografik 
usullari
deyiladi.

Cho’ktirish va birgalashib cho’kish.
Adsorbsiya, okklyuziya va boshqa hodisalar 
sababli bir eritmadagi mikro tarkibiy qismni makro tarkibiy qism cho’kmasiga 
qo’shilib cho’kishi birgalashib cho’kish deyiladi. Makrotarkibiy qism cho’kmasini 
odatda kollektor (yoki mikro tarkibiy qismning yig’uvchisi) deb ataladi. 
Masalan, eritmadagi radiy Ra
2+
, qo’rg’oshin Pb
2+
, temir Fe
3+
, mis Cu
2+ 
ionlari 
bariy sulfat BaSO
4
cho’kmasi bilan birgalikda cho’kadi. 
Rux Zn
2+
kationlari 
marganes 
(IV) 
oksogidroksid MnO(OH)
2
(shu 
birikmani H
2
MnO
3
ko’rinishida ham yo’zish mumkin) bilan ZnMnO
3
tarkibli 
birikma hosil qilishi sababli birgalashib cho’kadi. 
 
 

---